Book · November 016 citations reads 181 author


Рус тилинен кирген сезлер


Download 1.11 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/15
Sana08.03.2023
Hajmi1.11 Mb.
#1253752
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15
Bog'liq
Қарақалпақ тилинде үй буйымлары атамалары

Рус тилинен кирген сезлер
Рус тили аркалы светильник, стол, стул, люстра, гардероб, 
лампа, лампочка, поднос, 
кипятильник, самовар, тарелка, 
титан, 
кружка, 
бокал, 
холодильник, 
стакан, 
рюмка, 
кондиционер, чайник, ванна, душ, щётка, умывальник, буфет, 
вентилятор, 
фонарь, 
фонарик, 
диван, 
кресло, 
телефон, 
телевизор, шифоньер, шкаф, гарнитур, кровать, радио кирип 
келди.
1 Ибрагимов С. Профессиональная лексика узбекского языка. Ташкент, 1961, 104-бет.
2 Таджикско-русский словарь. М., 1954, 104-290-бетлер.
3 Персидско-русский словарь. Под.ред. М иллер. М. 1960, 6-бет.
4 Исмоилов И . М елиев К , Сапаров М. Урта Осис ва Козогистон туркий тиллари лексикасидан тадкикот
86-бет.
Гафурова JTX. Бытовая лексика современного узбекского языка, 19-бет.
6 И смоилов И , М елиев К , Сапаров М. Урта Осиё ва ^озогистон туркий тиллари лексикасидан тадкикот, 
75-бет.
7 Персидско-русский словарь. М., 1960, 427-бст.
8 Исмоилов И., М елиев К., Сапаров М. Урта Осиё ва К,озогистон туркий тиллари лексикасидан тадкикот, 
78-бет.
29


Каракалпак; тилиндеги уй буйымлары 
атамаларыньщ курылысы
Каракалпак тилиндеги уй буйымлары атамалары курылысы 
жагынан дара хэм коспа болып келеди.
Дара турдеги атамалар
Бул топарга тилимиздсги тубир ямаса тубир менен 
аффикстен жасалган уй буйымлары атамалары киреди. Дара 
турдеги атамалар бир жай сезден болып, олар аффикссиз х,эм 
аффиксли атамалар болып екиге болинеди.
Каракалпак тилинде 
дара туриндеги уй буйымлары 
атамалары бууынларыныц саны бойынша бир бууынлы, еки 
бууынлы, уш бууынлы х,эм терт бууынлы болып келеди: а) бир 
бууынлы атамалар: цап, цум, крем, мес, печь, стол, стул, шам, 
шкаф х,эм т.б.; б) еки бууынлы атамалар: айна, арша, бесик, 
бокал, буфет, бойра, ванна, вилка, гилем, гузе, ийик, ийне, 
дастыц, кепшик, диван, кийиз, кели, керги, кврпе, цазан, цасыц, 
цырма, лампа, лэген, ожау, оцлау, палас, перде, сандыц, себет, 
сипсе, сути, сыпа, таба, табац, торсыц, тубек, шанаш, шелек, 
шыпта, шыра, шайнек 
хэм т.б.; 
в) уш бууынлы атамалар: 
абажур, этквншек, богжама, гардероб, гебеже, кепирен, кереге, 
кврпеше, 
дастурхан, 
елеуиш, лампочка, 
тарелка, 
тэрези, 
текиймет, телефон, тостаган, тумбочка, скамейка, сыпыра, 
шифоньер, шекийне, шымылдыц, ыбырыц, фонарик хэм т.б.; г) 
терт бууынлы атамалар: холодильник, магнитофон, телевизор, 
умывальник хэм т.б.
Уй буйымларына байланыслы атамаларда тубир атамалар 
менен бир катарда хэр кыйлы сез жасаушы аффикслер аркалы 
жасалган деренди атамалар да ушырасады.
-шыц//-шик аффикси атльщларга жалганып, киширейтиу 
мэнисиндеги атлыкларды жасайды: цапшыц.
-цыш//-киш, 
-гыш//-гиш 
аффиксиниц 
жалганыуынан 
жасалган атлыкдар 
керек-жарак, буйым атларын ацлатады: 
цысцыш, 
тутцыш, 
тескиш, 
отыргыш, 
сузгиш, 
цыргыш, 
сыпыргыш хэм т.б.
30
-ма//-ме, -ба//-бе, -па/1-пе аффикси фейил тийкарларына 
жалганып атлык жасауда енимли колланылады. Бул аффикс 
каракалпак тилиндеги уй буйымлары атамаларын жасауда да 
жумсалады: туйме, тартпа, цатырма х,эм т.б.
-мац//-мек 
аффикси 
аркалы 
фейиллерден 
атлыкдар 
жасалады: цацпац, илмек хэм т.б.
-ац//-ек, -к аффикси фейиллерге жалганыу аркалы орац, 
тарац, елек, гурек, цайрац, твсек хэм т.б. сезлер жасалган.
-ыу//-иу, 
аффикси фейил сезлерге 
косылып уй 
буйымларына байланыслы жаца сезлерди жасайды: атлау, бурау, 
сабау, цашау, кесеу, егеу х,эм т.б.
Хэзирги каракалпак тилинде -лыц//-лик аффикси - ец кеп 
колланылатугын аффикслердиц бири. Бул аффикс аркалы атлык, 
келбетлик хэм т.б. сезлсрден деренди сезлер жасалады. Бул 
аффикс уй буйымлары атамаларын жасауда сийрек ушырасады: 
Мысалы: орынлыц, майлыц.

Download 1.11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling