Book · November 016 citations reads 181 author

Мебель атамалары
Аткаратугын хызметине карай мебель атамаларын кийим- 
кеншек хэм баска да затларды салып коятугын мебель атамалары, 
уйкылап дем алыу ушын арналган мебель атамалары, балалар 
мебели атамалары, аукатланыу ямаса сабак таярлау ушын 
арналган мебель атамалары деп белиуге болады.
Кийим-кеншек хэм баска да затларды салып 
коятугын 
арналган мебель атамалары.
1 Тилстова JI.C. Каракалпаки за пределами Хорезмского оазиса в X IX -н а ч ал е XX века, 102-бет.
2 Исмоилов И., М елиев К., Сапаров М. У рта Осиё ва Крзогистон туркий тиллари лексикасидан тадкикот,
90-бет.
17

---

Арша — кийим-кеншек ямаса баска да затларды салып койыу 
ушын агаштан исленген буйым. Каракалпак тилинде аршаны 
гейде сандьщ деп те айтады. Сандьщ -
устине корпе-тосек 
жыйнау ушын х,эм ишине шайнек-кеселерди салып койыу ушын 
арналган 
агаштан нагысланып исленген терт муйешли, терт 
туягы бар буйым.
Сандыктыц да негизи архитектуралык курылысы жагынан 
сабаякка уксап терт тулгадан, туяктан, кесе хэм жаклаудан, тик 
шабакшалардан турады. Сандыктьщ еки капталы, арты, тебеси, 
ултаны тактайлар менен беккем жабылган. Оныц устине 
богжама, каршын, дастык, керпе-тесек жыйналады.1
Сандыц сезиниц катнасында тилимизде накыл-макаллар хэм 
туракды сез дизбеклери ушырасады: Дуз жарасыгы жанлъщ, уй 
жарасыгы сандьщ. Уйдиц кврки сандьщ, жайлау кврки жанлъщ. 
Есигиниц кулпы, сандыгыныц зулпы хэм т.б.
Гебеже -  ишине ыдыс хэм уйге керекли баска да 
буйымларды салып койыу ушын агаштан исленген буйым. 
Сабаяц - устине керпе-тосек жыйнап койыу ушын арналган 
буйым. Гейде сабаяктыц аралыгы тупленип, оган кесе, шайнек, 
дастурхан хэм т.б. затлар койылады. Сабаяклар хэр кыйлы 
усылларда исленеди: шабакшаларыныц арасына 
нагыслы кез 
койылмаган сабаяклар кереге квз сабаяц, ал тутас тактайдан 
нагысланып исленген сабаяк бир козли сабаяц деп аталады.2
Бул топарга буфет, гарнитур, шкаф, шифоньер, трюмо, 
тумбочка, гардероб хэм т.б. киреди. Буфет - 1) хэр турли 
ишимликлер, ыдыслар, аукатлык затлар сакданатугын шкаф; 2) 
жецил-желпи аукатланыу ушын арналган дукан. Х,эзирги уакытта 
каракалпак 
тилинде 
бул 
сездиц 
дэслепки 
мэнисиниц 
колланылыу жийилиги эдеуир кемейди. Бул атаманыц орнына 
асхана, кафе, кафетерий сыякды жаца сезлер кирип келди.
Шифоньер - кийим-кеншек сакданатугын шкаф, мебель. 
Каракалпак халкында шкаф дегенде казан-табакдарды хэм баска 
да затларды салып коятугын, каиысы еки тэрепке ашылатугын, 
бойы 1 метрден бэлентирек болган агаштан исленген буйым 
тусиниледи. Гарнитур - кандай да бир максет ушын хызмет
1 Алламуратов А. М эцги мийрас, 9-10-бетлер.
' Алламуратов А. М эцги м ийрас, 9-бет.
18
^ылатугын 
затлардьщ 
жыйындысы, 
комплекти; 
мэселен, 
мебельлер гарнитуры. Гардероб -  1) ишине кийим-кеншек койыу 
ушын арналган шкаф; 
2) жэмийетлик орынларда устки
кийимлерди шешип койыу ушын ажыратылган арнаулы орын, 
белме.
Трюмо - дийуалга такап тигине койылатугын улкен айна.
Тумбочка - ишине хэм устине зат койылатугын бойы пэс 
> 
кишкене шкаф. 
Уйкылау ямаса дем алыу ушын арналган
мебель атамалары. 
Кровать -  устинде отырыу ямаса
жатып дем алыу 
ушын агаштан ямаса темирден арнаулы 
исленген терт аяклы курылма, кэт. Каракалпак тилинде кэт сези 
«кровать» мэнисин билдириу менен бирге, агаштан исленген 
сыпаны да ацлатады.
Сына устинде отырыу ямаса жатып дем алыу ушын жерден 
бийиклеу етип исленген терт аяклы курылма.
Диван -  отырыу ямаса жатып дем алыу ушын арналган 
жумсак мебель.
Балаларды тербетиуге арналган мебель атамаларыньщ 
ишинде бесикти айрьщша атап отиу орынлы. Бесик туркий 
халыкдардыц 
хэр 
бир 
хожалыгында 
ушырасады. 
Бесик, 
тийкарынан, тал агашынан исленеди.
Этконшек - арканды еки жакка тарттырып, оныц орта 
белине гезлеме материал салынып, еки жагына агаш керилип, 
ортасына (ишине) 
баланы жаткарыуга колайластырылып 
исленген буйым. Сондай-ак улкен бийик агашка ямаса терт 
агашты еки-екиден жерге комип басын айкастырып, жокары 
. 
бетине кесесине агаш таслап, оган аркан тагылып курылган затты
да этконшек деп атайды.
Х^эзирги 
уакытта 
каракалпак 
халкыныц 
кунделикли 
турмысында дастурхан жайыу ямаса жумыс ислеу ушын агаштан 
исленген аякшаларга орнатылган 
кец горизонтал тахталы 
столлардан кеп пайдаланылады. Стул -  отырыу ушын арналган 
бир адамлык орынлык, отыргыш. Стул каракалпак тилинде гурси, 
табуретка, 
орынлыц, 
отыргыш 
деген 
сезлер 
менен 
алмастырылып та колланыла береди.
19

---