Book · November 016 citations reads 181 author

Кестелеу хэм тигиу буйымлары атамалары
Каракалпак хаял-кызлары кестелеу хэм тигиу енери менен 
эзелден 
шугылланган. 
Пахтадан 
хэм 
кой-ешкилердиц 
жунлеринен жиплер ийирип, олардан кийим-кеншек, уйге 
керекли баска да дэскелерди токыган.
1 Ра^матуллаев Ш . Узбек тилининг этимологик лугати. Тошкент: Университет. 2000, 193-бет.
2 Тлеубергенова Н. 
Традиционное жилище каракалпаков XIX начала X X вв. Автореферат. Нукус, 1996, 
102-бет.
J Морозова А.С. Культура домаш него быта каракалпаков начала XX века (К вопросу этногенеза), 82-бет.
15

---

Виз — терини, телетинди тесиу ушын колланылатугын 
кишкене агаш саплы ушлы темир курал. Э.В.Севортянныц 
пикиринше, 
биз сези ески туркий тилинде 
«найза», «еткир 
нэрсе» мэнисин ацлаткан б и сезинен —ги косымтасы менен 
жасалган фейилге - з  косымтасын косыу аркалы жасалган: би:- 
ки-з>би:-ги-з>бигиз>бийиз>би:з>биз.1
Ийне — кийим-кеншеклерди хэм т.б. нэрселерди тигиу ушын 
жицишке металлдан исленген курал, эсбап. Тебен сези хэзирги 
каракалпак тилинде улкен ийнени билдиреди.
Ийне сезинин катнасында пайда болган накыл-макаллар хэм 
тураклы сез дизбеклери де ушырасады. Мысаллар: Ийне цайда 
болса, сабан, та сонда. Ийнениц квзиндей жерден, балтаныц 
сабындай сууъщ втеди. Бармагыц бирикпесе, ийне де илинбейди. 
Ийне менен кудьщ цазгандай. «Ийнесинен сабагына шекем 
калдырмады. Ийнени жипке дизиу// ийнени дизиу. Ийнениц 
ушындай. Сабак — кийим хэм баска да нэрселерди тигиу ушын 
арналып исленген жип. Оныц ак сабак, кара сабак, кек сабак Хэм 
т.б. турлери болады.
Созан — улкен ийнениц ушы топыр тури, биздиц орнына 
арналган иймек ийне. Агаш кобдыйдан шеккиш пенен атауызын 
алып, созанът сабакдай сала геуишин жамауга киристи 
(Т. Кдйыпбергенов).
К,озац - без токыйтугын жерден казыи исленген 
эсбап. 
Мысал:
Козак; токып, акдьщ жубаткан,
Мийрим жузли кемпир мамалар.
Гедейликтен ецсеси каткан
Сагал аяктагы жабанлар (И.Юсупов).
Уршыц — жуннен ямаса пахтадан жип ийирип алыу ушын 
суйек, агаш, тас ямаса кесектен ярым шар формасында исленген 
сабы узынша болып келген эсбап. Хэзирги уакытта, тийкарынан, 
агаштан исленген уршыклар пахтадан хэм жуннен жип ийириуде 
пайдаланылады.
Жип 
ийириуде 
колланылатугын 
кол 
енерментшилик 
буйымларыныц бири — шарык. Ол кериниси жагынан уршыкка
Рармат уллаев Ш. Узбек тилининг этимологик лугати. Тошкент, 2000, 48-бет.
16
уксамайды. XIX эсирдиц акыры XX эсирдиц басларында 
шарьщтан коп колланылган.
Л.С.Толстованыц керсетиуинше, Фергана каракалпакдары 
пахтадан жип ийириуде шарыктан, жуннен жип ийириуде 
уршьщтан пайдаланган1. Хэзирги уакытта уршьщтан пахта ямаса 
жуннен жип ийириуде сийрек колланады.
Ийик - жыцгылдан еки ушлы етип, шарыкка орнатып жип 
ийириу ушын исленген эсбап. Мысал:
Ийик жонса гаррекшидей,
Дурбезе боп шыгатугын,
Шыбын туткан ермекшидей,
Кумырыскага талатыуын 
(И.Юсупов).
Кайшы -  бир затты кесиу, кыйыу ушын арналган курал. 
К,айшы сези туркий тиллсрдеги ций, цый, гый «кесиу, кыйыу» 
тубирине -чи, -чы, -шы> ций+чи, кыйшы, гыйчы керинислеринен 
цайчи, кайшы, гайчы тури рауажланган деп карау мумкин. 
К,аракалпак тилинде баг цайаиы, кырклык цайшы турлери 
колланылады. Каракалпак тилинде цырцлъщ сези томендеги 
мэнилерди билдиреди:
1) койдыц жунлерин кыркыу ушын арналган кайшы хэм
2) жоцышканы кыркатугын кайшы.
Кийим-кеншек, керпсшс хэм тагы баска да нэрселерди тигиу 
ушын аяк машын хэм кол машынлар тийкаргы буйымлардан 
есапланады. Хэзирги уакытта кийим тигиушилер электр тоги 
жэрдеминде ислейтугын аяк машынлардан пайдаланбакта.