Book · November 016 citations reads 181 author

табак, улкен табац, цыйыц табац х,эм тагы баска да турлери бар. 
Каракалпак тилинде «табак» мэнисинде х,эзирги уакытта сийрек 
колланылатугын зерен (кишкене нагыслы табак), шанац (кишкене 
табак), керсен (улкен агаштан исленген табак) деген сезлер де 
ушырасады.
Зерен сезиниц этимологиясьш айырым изертлеушилер араб- 
парсы тиллериндеги зер сези менен байланыстырады. Зер сези 
парсы 
тилинде 
«акша», 
«алтын» 
дегенди 
билдиреди. 
Ж.Доскараевтыц гшкиринше, зерен сези зер 
сезине -ей 
косымтасыныц косылыуынан жасалган. Р.Шойбеков оны «бояу
1 Н асы ров Д .С ., Д оспанов О. Каракалпак тилинин диалектологиялык свглиги, 152-бет.
алынатугын зерен деген есимликтен келип шывдан»,-детт 
шамалайды. Бизицше, бул ыдыс зерен деген агаштан жасалган.
Каракалпак тилинде табактыц ец улкен, иши шуцгилирек 
болып келген тури самар табац ямаса самар деп айтылады. 
Самар 
табаклардан 
хожалыкта 
камыр 
ийлеуде, 
нан- 
бауырсакларды 
салып 
койыуда 
пайдаланылады. 
«Табак» 
мэнисинде жумсалатугын ыдыслардыц бири — 
поднос. 
Каракалпак халкында подностан нан салып койыу ушын ямаса 
койыу аукатларды салып жеуде пайдаланады. Демек, табац сези 
бул топарга киретугын буйымлардьщ улыума атамасы болып 
табылады. Мысаллар: Хызметши жигит: «Пэкизе, хэзлесип 
жазылыса бериц, бизлердиц табагымыз мынаякта»,-деп эдеп- 
икрам менен шыгып кеткен соц езлерине бул уйден табакдас 
болатугын хеш кимниц жоклыгын ацгарды (Ш.Сейтов). - бзициз 
де аукатланыц, иним, табац алдырайын!-Айтбай тилге келди 
(Ш.Сейтов).
Табац сезинен жаца мэнидеги сезлер де жасалган: табацлас 
(оз ара карым-катнаста болган инсанлар), табацшы (табак 
ислеуши хэм той-мерекелерде аукат тасыушы адам).
Каракалпак халкында той-мерекелерде жасы улкенлерге, 
сыйлы конакларга тартылатугын 
аукат салынган биринши 
табакты бас табац деп айтады. Мысал: Эдеп бас табац, соц орта 
табак, соц тете табак, соц кишилеу табак, соц киши табактагылар 
ерре-ерре турысып, солай журистидагы, хаяллар журиспеди 
(Ш.Сейтов).
К,ырма -  табакка 
Караганда 
шуцгилирек болып келетугын, 
аукат куйып ишетугын металлдан исленген кишкене ыдыс. Оны 
гейде табац сези менен синоним ретинде де колланады.
К,асыц -  суйык аукатты уртлап ишиу ушын металлдан ямаса 
агаштан исленген зат, буйым. 
Оныц шай цасыц, дуз цасыц, 
кишкене цасыц, улкен цасыц, темир цасыц, агаш цасыц деген 
турлери болады. Вилка — аукатты шаншып жеу ушын металлдан 
исленген эсбан. Буны гейде гианышцы деп те атайды.
Швмиш -  суйык аукатларды сапырыу хэм сузиа алыу ушын 
металлдан исленген эсбап. Ол дэслепки уакытлары агаштан ямаса 
кабактан исленген. Каракалпак хэм казак тиллеринде шемишти 
ожау деп те атайды.

---

Сузеки//сузгиш - аукаттыц койыуын, туйирин сузип алыу 
ушын арналган хэм баска да суй ы клык затларды хэр турли 
араласпалардан тазалайтугын зат, курал. Ш.Рахматуллаевтыц 
пикиринше, сузеки сези суз фейилине -гу х,эм 
киширейтиу 
мэнисин билдириуши -ч косымтасыньщ косылыуынан жасалган.1 
Ал Л.Х.Гафурова болса, суз фейилине -гич косымтасыньщ 
косылыуынан пайда болган деп керсетеди.2
Атлау - айран атлайтугын агаштан исленген зат. Катьщтан 
май шыгарыу уактында бул буйымнан шаккан, секиртип 
пайдаланады. Соган байланыслы атлау сези келип шыккан болса 
керек. Губи - катыкты писип, айранга айналдырып, майын алыу 
ушын агаштан исленген ыдыс. Губини барлык уакытта пискек 
пенен бирге пайдаланады. Пискек - губинин ишине сугып 
сумбелейтугын катыкты суйылтыу ушын арналган, узын саплы, 
жокарысына атанакша туринде агаш кагылып исленген буйым. 
Бул эсбаплар халкымыздьщ турмысында ерте дэуирлерден-ак 
пайдаланып киятыр.
Каракалпак халкында губи, пискек сезлериниц катнасында 
накыл-макаллар хэм тураклы соз дизбеклери пайда болган: Ерте