Book · November 016 citations reads 181 author

цабац, ыдыс цабац (ишине ун, такан, ийжан сыяклы хэр турли 
затларды салып коятугын кабак), ауыз цабац (катьщ уйтыу ямаса 
сут куйып койыу ушын арналган кабак), май цабац 
(ишине 
кебинесе май куйып койылатугын кабак), айрангабац (айран 
куятугын кабак).
Шелек -  суйыкдыкларды сакдау, тасыу ушын арналган 
ыдыс. Шелектиц исленген материалына карай агаш шелек, темир 
шелек, каучук шелек хэм аткаратугын хызметине бойынша суу 
шелек, май шелек, сут шелек, ылай шелек хэм т.б. турлери 
болады. Шелек сези каракалпак тилинде шекер туринде де 
колланылады. Сондай-ак каракалпак тилиниц кубла диалектинде 
хэм Мойнак районында шелекти гауга//цауга деп те атайды. Ол 
агаштан ямаса койдьщ терисинен исленген болып, оны кудыктьщ 
басына кояды. Бул тууралы каракалпак халкында темендсгидсй 
накыл-макаллар да ушырасады:
Кудыгына карай гаугасы,
Базарына карай саудасы.
Дуцке - суу куйыу ушын темирден исленген ыдыс.
Кум - суу куятугын, сондай-ак хэр кыйлы азык-аукатльщ 
затларды сакдап койыу ушын колланылатугын гулал ыдыс. Ол 
бурынлары бийдай салып койыу ушын пайдаланылган. Бул ыдыс 
келемине карап улкен цум, орташа цум, кишкене цум деп 
аталган.1
Шаруа малларынан алынган геш хэм сут енимлери 
халкымыздыц турмысында эхмийетли орын ийелеген. Оларды 
куйып 
койыу 
хэм 
сакдауда 
хэр 
кыйлы 
ыдыслардан 
пайдаланылган. Мэселен, гузе — сут, айран, катьщ хэм т.б.
1 Алланиязова Ш. Каракалпак тилиниц кол онер лексикасы, 24-бет.
10
нэрселерди куйып коятугын саз ылайдан кумбызда куйдирилип 
исленген ыдыс. Оньщ туткалы хэм туткасыз улкен хэм кишкене 
турлери болады.
Каракалпак халык ертеклеринде гузе сезинин катнасында 
бир гузе алтын, бир гузе гумис сыяклы сез бирикпелери 
ушырасады. Мысалы: Соныц ушын да ол, тап тосаттан бир гузе 
алтын тауып алып, енди сол гузени абайламай сындырып 
койыуынан корыккан адамдай кагазга жалтак-жалтак карай берди 
(К.Мэмбетов).
Саба -  жылкыньщ терисинен исленген кымыз ашытатугын 
ыдыс, калта. Мысалы:
Жарылганда шаруалардыц сабасы,
Кулагына жетти халыктыц наласы («Каншайым»).
Торсыц - кымыз куйыу ушын териден исленген ыдыс, калта. 
К-Айымбетов езиниц мийнетлеринде торсьщ ешкиниц терисинен 
исленип, оган ашыган катык куйып койыу ушын арналган 
койшылардын буйымы екенлнгин жазган.1
Жаман атка жал питсе,
Жанына торсыц байлатпас.
Жаман ерге мал питсе,
Жанына коцсы кондырмас (Каракалпак накыл-макалы).
Белинде торсыгы, колында уршыгы, мыц ярым 
койдын 
изинде кезиниц жасын агызыи журе берди («Алпамыс»).
Тулып - капшыкка укеаган ишине торак салынатугын 
териден исленген ыдыс. Каракалпак тилинде тулып сезинин 
«бузауы олген сыйырды алдаркатып ийдириу ушын терисиниц 
ишине сабан ямаса шоп тыгылган бузау» мэниси де ушырасады.
Х,эзирги уакытта суттен хэм мийуе-палыз егинлеринен 
исленген енимлерди 
хэм тагы баска да азьщлык затларды 
сакдауда банкалардан пайдаланылады.
Дэнли егинлерди жыйнап алыуда хэм оларды узак муддет 
сакдап койыуда цалта, цап, цапшыц, цанар, шууал колланылады. 
Калтаньщ кенеп цалта, цагаз цалта, ун цалта, гуриш цалта хэм 
т.б. турлери болады.
1 Айымбетов К  Халык даналыгы. Некие, 1988, 257-бет.
11

---

Мардан - дон хэм баска да нэрселерди салып коятугын 
кдмыстан ямаса жекеннен токылган денгелек ыдыс. Мысалы: 
Елмурат 
ауылга 
кайтарда 
бир 
мардан 
балык; 
жиберди 
(Ж.Аймурзаев). 
Бул сездиц катнасында каракалпак тилинде 
мардан цыздырыу «кеулин хошлау, кызыктырыу» тураклы сез 
дизбеги колланылады.
Шанаш — ун, сек хэм тагы баска затларды салыу ушын, 
сондай-ак кымыз сыяклы суйыклыкдарды куйыу ушын ешкиниц 
терисинен питеу етип исленген ыдыс.
К,оржын - бет жагы тукли етип токылган, атка артыуга 
колайластырылган еки белекли ишине зат салыу ушын исленген 
ыдыс. Мысалы: Дийуана деп аяп цоржыныт. дэн, нан, пул 
салганлардыц бэриде оньщ кеше хаклап ел аралаган колендер 
екенлигин кыялына да келтирмеди (ТДайыпбергенов).
Себет - зат салыу ушын тал шыбьщтан, жыцгылдан хэм 
тагы баскалардан ерип токылган ыдыс. Л.С.Толстованыц 
мийнетинде себеттич нан себет, мыйуе себет, касык себет хэм 
т.б. турлери корсетилген.1 Каракалпак халкында себетке мийуе 
салатугын болган. Мысалы: Баща барсам ишинде касында бир 
себет ериги бар, бир букир жигит отыр екен (К,.Айымбетов). 
Х,эзирги уакытта сымнан, пластмассадан, тал шыбыкларынан 
торлы етип себетке уксас усылда исленген ыдыслар ушырасады.
XX эсирдиц орталарына шекем кийим-кеншек, ыдыс-табак 
хэм т.б. затларды салып койыуда гезлемеден исленген буйымлар 
пайдаланган. Керги -  керегениц басына кыстырып койылатугын 
тукли, нагыслар салынып исленген уй буйымлары салынатугын 
ыдыс. К^олкерги -  кара уйдиц торги жагына керип койып, ишине 
айна, тарак салатугын буйым. А.С.Морозова затларды салыуга 
арналган калтаныц еки тури бар деп, керги хэм богжаманы 
керсеткен.2
Бул топарга сондай-ак стакан, бокал, банка, фужер рюмка 
ыдысларын да киргизиуге болады. Бул буйымлар хэзирги 
уакытта кунделикли турмысымызда кеп пайдаланылады.
1 Т о лст и т Л.С. Каракалпаки за пределами Хорезмского оазиса в XIX -н ач ал е X X века. Нукус, 1963, 
84-бет.
' М орозова А.С. Культура домашнего быта каракалпаков начала XX века (К вопросу этногенеза), 82-бет.
12