Bookmany print

Гулжаҳон Мардонова 
~
62
~ 
Чиллак 
Қашқадарё вилояти Қамаши туманидаги Ғиштли 
қишлоғидан ёзиб олинди. 
Ўйинда беш-олти нафар болалар иштирок этади. 
Уни ўйинбоши назорат қилиб боради.
Ўйин учун кенг майдон талаб этилади. Болалар 
узунлиги ярим метрлик кичик таёқ ва кичикроқ чўп 
тайёрлаб оладилар. Таёқ ва чўп тез синиб кетмаслиги 
учун тол шохидан тайёрлайдилар. Шундан сўнг чуқурча 
ковлайдилар. Чуқурчанинг устига кичик чўп ташлаб 
қўйилади. Иштирокчи қўлидаги кичик таёқ билан 
чўпнинг бир томонини мўлжаллаб уради. Чўп узоқлик- 
ка отилиб кетади. Уни белгиланган бола тутиб олиши 
керак. Агар тутиб ололмаса, болаларнинг шартини 
бажаради. Айрим вилоятларда чўпни тутиб олган 
боладан сўрайдилар: 
– Чуқурчагача неча қадам? 
– Ўн беш қадам, – деб тахминан жавоб беради 
чўпни ушлаб олган бола. 
– Унда сананг, – дейди болалар. 
Бола қўлидаги чўпни ушлаб чуқурчагача қадамлаб 
санаб келади. Агар саноқ ўн бешдан ошса, у шарт 
бажаради.
Болалар унга узоқликдан “зувиллаб кел”, “бир оёқда 
сакраб кел”, “икки оёқда ҳаккалаб кел”, “қурбақадек 
юриб кел” каби исталган шартни айтишлари мумкин. 
Ўйин ана шу тариқа узоқ давом этади. У болаларнинг 
жисмонан соғлом бўлишларига ҳисса қўшади. “Чиллак” 
ҳаракатли ҳамда воситали ўйин турига киради. Ўйинда 
восита сифатида чўплар ишлатилади. 

---

Ўзбек миллий ўйинлари 
 
~
63
~ 
Чўнка-шувоқ 
Жиззах вилояти Фориш туманидан ёзиб олинди. 
Бу ўйинда тўққиз нафар болалар иштирок этишади. 
Энг аввало улар ўзларига ўртабоши танлаб оладилар. 
Ўртабоши ўйин давомида адолатни назорат қилиб 
боради. Қолган болалар икки гуруҳга бўлинадилар. 
Ўртабоши қайси гуруҳнинг ўйин бошлашини турли 
хил шарт орқали аниқлаши мумкин. Кўпинча, ўртабоши 
қўлларига тош беркитиб сардорларнинг топишини талаб 
қилади. Қайси гуруҳ сардори тошни топса, ўша томон 
ўйин бошлайди. Демак, ўйинни ким бошлаши аниқлан- 
ди. Энди болалар ерга каттагина айлана чизадилар. 
Айлананинг ўртасига эса чўнка, яъни йўғон таёқни 
ўрнатадилар. Шу атрофда ўсадиган шувоқ ўсимлиги- 
дан териб келишиб ип ёрдамида чўнкага боғлайдилар. 
Ўйинни бошлаётган гуруҳнинг битта аъзоси чўнка-
шувоқни рақиб гуруҳдан ҳимоя қилиши керак. У чўн- 
кага узунлиги икки метр келадиган арқонни боғлаб 
олганча унинг атрофида тинмай айланиб, қоровуллик 
қилади. Шувоқни олишга интилаётган рақиб гуруҳ 
аъзоларидан қайси бирига “қоровул”нинг қўли ёки 
оёғи тегиб кетса ўша бола ўйиндан чиқади.
Мана битта бола ўйиндан чиқди. Демак, рақиб 
жамоанинг кучи биттага камайди. Аммо барибир бола- 
лар ғалаба сари интилаверадилар. Улар “қоровул”нинг 
кўзини шамғалат қилиб олган шувоқларини ўртабоши- 
га олиб келиб берадилар. 
Ўртабоши бу шувоқни эҳтиётлаб сақлаб туриши 
керак. Мана чўнкага боғланган шувоқ тугади. Шунда 
ўртабоши вақтни белгилаб қўяди. 
Энди иккинчи гуруҳ шувоқ учун жанг олиб боради- 
лар. Ўйин юқоридаги тартибда давом этади. Фақат ким 
ғолиб бўлганини гуруҳларнинг белгиланган вақт даво- 

---