bop Hashorotlarning ichki tuzilishi

partenogenez usulda ko'payadi. 
Ayrim hasharotlar (asosan, ikki qanotlilar) lichinka davrida ham ko‘payish 
xususiyatiga ega. Bu hodisa pedagenez deyiladi. Masalan, Miastor pashshalarining 
lichinkalari birin-ketin pedagenez yo’li bilan lichinkalarning bir necha yangi 
naslini hosil qiladi. Keyingi nasi lichinkalari rivojlanib, erkak va urg‘ochi 
hasharotlarga aylanadi. Urugiangan tuxumlardan yana pedagenetik lichinkalar 
rivojlanadi. Ba’zi hasharotlar, masalan, yaydoqchilaming ko‘payishida 
poliembrioniya hodisasini kuzatish mumkin. Bu hodisa tuxum hujayrasini 
maydalanish davrida bir qancha mustaqil rivojlanish xususiyatiga ega boigan 
guruhlarga ajralishi va har bir guruhdan alohida lichinkalar rivojlanib chiqishidan 
iborat. Shu usul bilan bitta tuxumdan 100 tagacha, ba’zan undan ham ko‘proq 
embrion hosil boiishi mumkin. Poliembrioniyaning biologik mohiyati parazit 
individlari sonini keskin oshirishdan iborat. Hasharotlaming rivojlanishi embrional 
va postembrional davrlarga ajratiladi. 
Embrional rivojlanish. 
Embrional rivojlanish. Ко‘pchilik hasharotlamnng tuxumi sariq moddaga juda boy, 
sentroletsiral tipda tuzilgan. Bunday tuxumda, sariq moddasi ko‘p bo‘lib hujayra 
yadrosi atrofida to‘plangan. Sentroletsital tipdagi tuxumlarda yadro bir necha 
marta maydalangandan so‘ng sitoplazma sirtiga ko‘chadi. Maydalanish davom 
etishi natijasida sitoplazma sirtida bir qavat hujayralardan iborat blastoderma hosil 
bo‘ladi. Blastodermada bo‘lajak embrionning qorin tomoniga mos keladigan qismi 
qalin tortib sariqlikka botib kirgan murtak chizig 'ini hosil qiladi. Keyinroq murtak 
chizig‘I hujayralari tez bo‘linishi va uning o ‘rta qismi sariqlikka botib kirishi bilan 

---

mezoderma varaqlari bo‘linib ketishi tufayli qator selomik xaltalar paydo bo‘ladi. 
Sariq moddadan yoki murtak chizig‘ining oldingi va keyingi qismlaridagi alohida 
hujayralar hisobidan endoderma hosil boiadi. Blastoderma esa ektodermaga 
aylanadi. 
Murtak varaqlari hosil boiishining dastlabki davrlaridayoq murtak qobigining 
shakllanishi hamma hasharotlar uchun xos boigan xususiyatdir. Bu jarayon odatda 
quyidagicha sodir boiadi. Dastlab murtak chizig‘I bilan sariqlik chegarasida 
pushtacha paydo boiadi; keyinroq shu joyda ikki qavat burmalar hosil boiadi. 
Burmalar asta-sekin o ‘sib murtak chizig‘ini qoplab olishi natijasida ikki qavatli 
murtak qobigi shakllanadi. Tashqi qobiq seroz, ichkisi amnion deb ataladi. Amnion 
bilan murtak oralig‘ida suyuqlik toidirilgan amnion bo ‘shlig ‘i paydo boiadi. 
Shunday qilib, bu davrda murtakni tashqi muhitdin tuxum qobigi - xorion, ikki 
qavatli murtak qobigi va amnion bo‘shlig‘i ajratib turadi. Shundan keyin murtak 
chizig‘i oldingi tomondan boshlab bo‘g ‘imlarga ajrala boshlaydi. Bosh bo‘limi va 
undagi ko‘z hamda mo‘ylov boiaklariga xos bo’lgan qismlar keyinroq yo‘qolib 
ketadigan interkalyar (oraliq) bo‘g ‘in, uchta ко‘krak va oxirgi navbatda 11 ta 
qorin bo‘g ‘imlari hosil boiishi bilan embrion shakllanadi. Ichakning oldingi va o 
‘rta qismi ikkita ektoderma burmalari hisobidan hosil boiadi. 
rug'lantirish - ning hosil bo'lishiga olib keladigan erkak va ayol jinsiy 
hujayralarining birlashishi jarayoni zigota, shu bilan birga, xromosomalarning 
diploid to'plami tiklanadi. Embrion zigotadan rivojlanadi. 
Urug'lantirishning ikki turi mavjud: tashqi va ichki. Tashqi urug'lantirish paytida 
urg'ochi tuxum (ikra) chiqaradi va erkak ularni sperma bilan sug'oradi. Bu 
urug'lantirish usuli suvda yashovchilar (baliqlar, amfibiyalar) uchun xosdir. Ichki 
urug'lantirish bilan gametalarning birlashishi ayol jinsiy tizimida sodir bo'ladi, bu 
quruqlikda va ba'zi suvda yashovchilarda (sut emizuvchilar, sudraluvchilar, 
hasharotlar, qurtlarda) qayd etiladi. Urug'langan tuxum onaning tanasida, 
sutemizuvchilarda yoki tashqi muhitda rivojlanishi mumkin. Keyin tuxumlar 

---

maxsus qobiq yoki qobiq bilan qoplangan va ayol ularni eng xavfsiz joyga 
(hasharotlarda, qushlarda, sudraluvchilarda, mollyuskalarda) qo'yadi. 
Urug'lantirishning biologik ahamiyati shundaki, gametalar birlashganda, yuqorida 
aytib o'tilganidek, xromosomalarning diploid to'plami tiklanadi va yangi organizm 
ikki ota-onaning irsiy ma'lumotlari va belgilarini olib yuradi. Bu organizmlarning 
turli xil xususiyatlarini oshiradi, ularning hayotiyligini va moslashish 
xususiyatlarini oshiradi. 
Ontogenez - bu organizmning individual rivojlanishi. U ikki davrga bo'linadi - 
embrion va postembrional.