Бошқарув психологияси ўҚув қЎлланма

Музокара давомида ёлғон ишлатиш. Музокара давомида ёлғон 
маълумот бериш объектив мезонга зид келувчи, лекин шунга қарамай, кўп 
учраб турадиган ҳолдир. Музокарадаги у ёки бу томоннинг ёлғон ишлатиш 
1
Низолар мавзусидаги «СЕН-МЕН маълумот» услубига қаранг 

---

63
сабабларини таҳлил этмаган ҳолда, ёлғонга берилмаслик ва унга қарши 
туриш имкониятлари ҳақида тўхталиб ўтамиз.
Ёлғондан самарали фойдаланиш кўпгина сотув шартномаларига оид 
музокараларда, қисқа муддатли шартномани имзолашда кўп учрайди. 
Авваламбор, шуни айтиш лозимки, алдовнинг самараси иккала томонинг 
иштирокини тақозо этади, алдовчи жараёнга қанчалик тайёрланган бўлса, 
ўзга томон ҳам ҳар қандай алдовга қарши тура олиш малакасига эга бўлиши 
лозим. Умуман олганда, одам икки ҳолда кўпроқ алданади – биринчидан, 
ушбу муаммони тезроқ ҳал қилиш мақсадида шошилганда, аниқроғи унинг 
ижобий натижасини жуда хоҳлаганда, ккинчидан эса, масала ҳақида 
етарлича маълумотга эга бўлмаган пайтда. Шунинг учун, музокара олиб 
борувчидан доимо вазиятни аниқ тасаввур этиш ва ўз орзуси қурбони бўлиб 
қолмаслик ҳамда бўлажак музокара мавзуси ҳақида кўпроқ маълумот йиғиш 
лозим. 
Бундан ташқари, маълум психологик қонунлар мавжудки, уларнинг 
инсон руҳиятида амал қилиши ёлғонга берилиш эҳтимолини кучайтиради. 
Жумладан, қуйидагиларни киритиш мумкин: 
 Обрў-эътиборга эга шахс билан мулоқотда унга шубҳасиз ишона 
бошлаймиз. 
 Ўзга шахс бизга қанчалик ёқимли бўлса, унинг маълумотини
шунчалик ишонч билан қабул қиламиз ва аксинча, биз ёқтирмаган 
кимсанинг маълумотини шубҳа остига оламиз ва ишонқирамай қараймиз. 
 Одамнинг билим савияси ва ақлий салоҳияти қанчалик юқори 
бўлса, у ҳаётга шунчалик ишонч билан қарайди, у мушоҳадага мойил, 
вазиятларни мустақил равишда таҳлил қила олади ва ёлғон таъсирига камроқ 
берилади. 
Суҳбатдошимиз кўзини қўли билан беркитиши ҳам шу каби ҳолат 
ҳақида маълумот бериши мумкин. Ёлғон гапириш соҳасида баъзи «пихини 
ёрган» кимсалар бундай пайтда бурнига қўлини текизиш билан чекланади ва 
бу билан ёлғондан ўт олган ҳаяжонини яширмоқчи бўлишади.
Кўпчилик ёлғон гапираётган одамлар шеригининг кўзига қарашга 
уялишади. Шунинг учун кўз ҳаракатларига ҳам эътиборли бўлиш керак. 
Кузатишлардан аниқланишича, одам ёлғон гапираётганда, яъни мавжуд 
бўлмаган нарсани хаёлида тасаввур этаётган пайтда кўз ҳам ўзига хос 
равишда 
ҳаракатлар 
содир 
қиларкан. 
Хусусан, 
мавжуд 
нарсани 
хотирлаётганда иккала кўз гавҳари юқорига ва ўнг томонга йўналади, янги 
нарсани (ёлғонни) яратишда эса аксинча, юқорига ва чап томонга 
ҳаракатланади. Айтгандай, чапақай кимсаларда бу жараён тескари ўтади. 
Бундан ташқари ёлғон гапираётган кимсанинг кўзи ён атрофга тез-тез 
ҳаракатланади.
Аниқланишича, тананинг маълум ҳолати ҳам ёлғонни ифодалаши 
мумкин. Одам ҳақиқатни гапираётганда бош ўнг томонга сал энгашади ва 
тана хотиржам бўлади, ёлғон гапираётганда бош тўғри ҳолатни эгаллайди ва 
тана зўриқиш ҳолатига келади.

---

64
Қуйида 
келтирилган 
белгилар 
суҳбатдошимиз 
ёлғон 
гапираётганлигини аниқлаш учун ахборот манбаи бўлиб хизмат қилиши 
мумкин: 
 Кўп гапириш, аниқ матннинг кузатилмаслиги.
 Жавоб беришдан аввал узоқ сукут сақланиши. 
 Чўзиб ва паст товушда гапириш. 
 Ички зўриқиш. 
 Номуносиб қўл хатти-ҳаракатлари. 
 Табиий бўлмаган юз ифодаси. 
 Юзнинг нотабиий қизариши ёки оқариши. 
 Кўз қорачиғининг ниҳоятда кенгайиши. 
 Кўзни суҳбатдошдан олиб қочиш. 
 Тез-тез киприк қоқиш. 
 Ишончсизликни ифодаловчи қўл ҳаракатлари (даҳанни, 
бурунни, қошни қашиш). 
 Чаккани қашиш. 
 Мийиғида кулиш, сунъий юз ифодалари. 
Шуни унутмаслик лозимки, ҳар бир инсонда ушбу кўрсаткичларнинг 
намоён бўлиши ўзига хос тарзда ўтади. Одамни билмай туриб, у ёки бу 
белгига қараб талқин бериш мумкин эмас. Кўрсатилган белгиларга 
асосланишдан аввал ўзга кимса билан қисман бўлса ҳам оддий мулоқот 
шароитида бўлиш лозим. Эслаб қолинган айнан шу вазият, кейинчалик 
таққослаш намунаси бўлиб хизмат қилади. Огоҳлантириш шундан иборатки, 
юқоридаги ҳар бир кўрсаткич ўзга кимсанинг ҳаяжонланиши ифодаси 
бўлиши ҳам мумкин. Суҳбат чоғида алданиб қолмай деган кимса қуйидаги 
қоидага амал қилгани маъқул: «Бир манбадан олинган маълумот – ҳали 
маълумот эмас. Икки манбадан олинган маълумот – фикрлаш учун туртки. 
Ва фақатгина уч манбадан олинган маълумот ушбу ахборотнинг 
ҳаққонийлигини у ёки бу даражада тасдиқлаши мумкин»