Бошланғич синф математика дарсларида арифметик амалларни ургатишда интерфаол методлардан фойдаланиш мавзусидаги

II-bob. Onlik sonlarini nomerlashni o`qitishning tayyorgarlik davri.
2.2. Onlik sonlarini nomerlashni o`qitishning tayyorgarlik davri.
Qo’shiluvchilarning o’rnini almashtirish usullari bolalar tushunib olishlari uchun dastlab ularga ko’shishining o’rin almashtirish xossasi mohiyatini ochib berish maqsadga muvofiqdir.
Qo’shishning o’rin almashtirish xossasi bilan bolalarni quyidagacha tanishtirish mumkin.
O’quvchilarga masalan, 1 ta yashil va2 ta qizil uchburchak olish buyuriladi.
O’qituvchi 1 ta uchburchakni 2 ta uchburchakka qo’shib qo’ying. Uchburchaklar nechta bo’ladi? Buni qanday bildingiz?
O’quvchi` r ga e qo’shilsa u hosil bo’ladi (yozadi` 4+3=7)
O’qituvchi` endi uchburchakning rangiga qarab ajrating va r ta uchburchakni e ta uchburchakka qo’shib qo’ying. Uchburchaklar nechta bo’ladi?
O’quvchi` bu gal ham u ta (yozadi 4+3=7).
O’qituvchi` bu misollarni sonlarni ko’shishdagi parametr nomlari bilan aytib bering.
O’quvchi` birinchi qo’shiluvchi r, ikkinchi qo’shiluvchi e, yig’indi u. Birinchi qo’shiluvchi e, ikkinchi qo’shiluvchi r yig’indi u.
O’qituvchi` bu misollar nimasi bilan o’xshash?
O’quvchi` qo’shiluvchidar bir xil, yig’indi bir xil.
O’qituvchi` bu misollar nimasi bilan farq qiladi?
O’quvchi` ko’shiluvchilarni o’rni almashdi.
So’ngra qo’shiluvchilarning o’rin almashtirish usulining mohiyatni ochib beradi, ya`ni hisoblashlarda qachon o’rin almashtirish xossasidan foydalanish ko’rsatiladi. Ana shu maqsadda amaliy xarakterdagi masalalar echiladi. Masalan, har xil joyda turgan w qop va u qop unni bir joyga joylashtirish kerak. Uni qanday bajargan ma`qul. w tsopni u qop oldiga keltirib qo’yishmi yoki aksinchami? Bolalar turmushda ko’rganlaridan foydalanib masalani echadilar. So’ngra 1+3, 3+1, g’+4, 4+g’ ko’rinishdagi misollardan bir juftini tushuntiradi. Qolganlarini o’quvchilar mustaqil echadilar, hisoblash usullarini taqqoslaydilar.
Sonlarni qanday qilib tezda hisoblash mumkinligini aniqlaydilar. Bunday mashqlar asosida o’quvchilar quyidagi xulosaga keladilar` katta songa kichik sonni qo’shish, kichik songa katta sonni qo’shishga qaraganda oson, qo’shish paytida esa qo’shiluvchilarning o’rinlarini doimo almashtirish mumkin, bunday yig’indi o’zgarmaydi.
To’rtinchi darsda «t,y,u,i,o ni ayirish» hollari uchun natijani topishda ko’shish va ayirishning bog’lanishiga asoslangan ayirish usullario’rganiladi. Masalan, 30-i misolini echish uchun q0 sonini i va w sonlarining yig’indisi bilan almashtirish va undan qo’shiluvchilardan biri bo’lgan i ni ayirish kerak, ikkinchi qo’shiluvchi w ni hosil qilamiz. Bu usuldan foydalanish uchun sonlarning qo’shiluvchilardan iborat tarkibini, shuningdek yig’indi va qo’shiluvchilar o’zaro qanday bog’langanligini bilish kerak.
Qo’shish komponentlari va amal natijasi orasidagi bog’lanishni egallashda tayyorgarlik bosqichi qo’shish va ayirish ustida ishning boshidan boshlanadi. Shu maqsadda maxsus mashqlar ko’zda tutiladi, berilgan rasm (q ta katta va w ta kichik koptok) bo’yicha qo’shish va ayirishga doir misollar tuzish yoki bir rasmning o’zi bo’yicha ko’shishga doir masala va ayirishga doir masala tuzish~ r+e va u-e ko’rinishdagi misollar juftini echish va taqqoslash. qo’shish amali komponentlari va amap natijalari orasidagi bog’lanish bilan tanishishga maxsus dars ajratiladi. Yangi material ustida ishni quyidagicha olib borish mumkin.
O’qituvchi partaga t ta qizil va r ta ko’k doiracha qo’ying, hammasi bo’lib nechta doiracha qo’ydingiz?
O’quvchi` t ga r ni qo’shish kerak, o hosil bo’ladi (yozadi).
O’qituvchi` sonlarni bunday ko’shishidagi nomlarini aytib. misolni o’qing.
O’quvchi` birinchi qo’shiluvchi t, ikkinchi qo’shiluvchi r, yig’indi o.
O’qituvchi` r ta ko’k doirachani chetga surib qo’ying. Nechta doiracha qoldi? Buni qanday bildingiz?
O’quvchi` o dan r ni ayiramiz, t hosil bo’ladi (yozadi).
O’qituvchi` Shu misolni sonlar birinchi misolda qanday atalgan bo’lsa shunday o’qing.
O’quvchi` yig’indi o dan qo’shiluvchi r ni ayirdik, birinchy qo’shiluvchi t ni hosil qildik.
o-t=r hol ham shunga o’xshash qarab chiqiladi.
Sho’nday misollardan etarlicha echdirish kerak natijada bolalar o’z kuzatishlari asosida kuyidagi xulosani chiqaradilar` agar yig’indidan birinchi qo’shiluvchini ayirsak ikkinchi ko’shiluvchi hosil bo’ladi~ agar yig’indidan ikkinchi qo’shiluvchi ayrilsa, birinchi qo’shiluvchi hosil bo’ladi.
Yig’indi va qo’shiluvchilarga doir bilimlarni mustahkamlash uchun o’quvchilar kuyidagicha mashqlarni bajaradilar~ qo’shishga doir berilgan misol bo’yicha, ayirishga doir w ta misol tuziladi va ular echiladi (g’+4=6, 6-4=, 6-g’= ) berilgan e ta son yordamida r ta misol (4+o’, o’+4, 9-o’) tuziladi va echiladi. x+g’=o’, 4+x=10 ko’rinishdagi tenglamalarni echib noma`lum sonni topadi.
Shunga o’xshash x-4=q, h-x+o’ kabi ayirishdagi noma`lum komponetlarni topishga doir ham etarli misollarni echdirish mumkin.