Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

T e n g lik v a t e n g s iz lik la m i o ‘q itis h m e to d ik a s i
1. Sonli tenglik va tengsizliklami о ‘q it ish metodikasi
Y a n g i d a s tu r
b o ‘y ic h a
o ‘q u v c h ila rg a
s o n la m i ta q q o s la s h , 
ifo d a la rn in g < , > , =
e k a n lig i m u n o s a b a tla rin i b e r is h m a q s a d id a
a n a s h u s a v o lla r b ila n ta n is h tiris h m u h im o ‘r in e g a lla y d i.
Ik k ita te n g s o n y o k i ik k ita
ifo d a n in g q iy m a tla ri te n g b o ‘lsa, 
u la r o r a s ig a te n g b e lg i q o ‘y ila d i. 
S h u n in g d e k , ik k i s o n
te n g
boM m asa, y o k i ik k i if o d a v a u la m in g q iy m a tla ri te n g b o ‘lm a sa , 
b o ‘la r o r a s ig a te n g s iz lik b e lg is i q o ‘y ila d i. S h u n in g u c h u n e n g a v - 
v a lo o ‘q u v c h ila r g a is h o n c h li te n g lik v a te n g s iz lik la r h a q id a tu s h u n -
c h a b e r is h k e ra k .
T e n g lik v a te n g s iz lik
b ila n ta n is h tiris h s o n la m i ra q a m la s h va 
a rif m e tik a m a lla r b ila n b o g i a n g a n . S o n la m i ta q q o s la s h erig a v v a lo , 
t o ‘p la m la m i 
ta q q o s la s h b ila n , y a ’n i t o ‘p la m la m in g b ir q iy m a tli 
m o s lig ig a b o g ‘la b tu s h u n tira d i. 
10
, 
100
, 
1000
ichida- s o n la m i r a q a m ­
la s h v a ta q q o s la s h o rq a li q u y i s in fla rd a te n g lik v a te n g s iz lik
t u ­
s h u n c h a la ri k e ltirib c h iq a rila d i.
M is o l. 75 > 4 8 d e g a n d a 7 ta o ‘n lik 4 ta o ‘n lik d a n k a tta d e g a n
m a z m u n d a tu s h u tirila d i.
M iq d o rla m i o M ch ash d a g i s o n la m i ta q q o s la s h d a b ir x il m iqdor~
la rg a s o n la m i k e ltirib , k e y in ta q q o s la s h m u m k in lig i 
1-4 s in f la rd a
b e rila d i.
M iso l.
1) te n g s o n la r b ila n alm ash tirin g : 7 k m 5 0 0 m = ... m , 3 0 8 0 k g
... t.
2
) 
y o z u v t o ‘g ‘ri 
b o i i s h i u c h u n s o n la m i ta n la n g : 
...s o a t < 
...m in , ...d m = ... sm , ...t > ....s. = ... kg.
3 ) s h u n d a y ism li s o n la m i q o ‘y in g k i, te n g lik y o k i te n g s iz lik
t i g ‘r i b o i s i n : 35 k m = 3 5 0 0 0 ..., 16 m in > ... se k , 17 t 5 s = 175 0 0 .
230

---

4 ) 
te n g s iz lik la m in g t o 'g r i y o k i n o to ‘g lri e k a n lig ig a q a ra b so n la r 
o r a s ig a b e lg ila r q o ‘y in g .
4 t 
8
s ... 4 8 0 0 kg; 100 m in ... 1 so a t 5 0 m in; 2 m 5 d m ... 2 5 0 sm .
1
-s in f d a a m a lla m i 
10
ic h id a b a ja r is h d a te n g lik
v a te n g s iz lik - 
la rg a k o ‘p ro q t o ‘x ta la d i.
M is o l. 3 +
1
> 3 , 3-1 < 3, 3 = 3 v a h o k a z o .
S h u
ta rz d a
b o s h la n g N c h n in g
y u q o r i 
s in f la rid a
o ‘tilg a n
te n g la m a la m i v a te n g s iz lik la m i u m u m la s h tirib , a = b , a > b , a < b k a b i 
x u lo s a la m i 
k e ltir ib c h iq a ra d i. E n d i s o n li ifo d a d la m ig te n g lig i v a
te n g s iz lig ig a q a d a m q o ‘y ila d i.
M is o l. 6 + 4 >
6
+ 3 , (1 2 0 :3 + 4 ) < 12-6
2. Tenglamalami o'qitish metodikasi
B o s h la n g N c h s i n f d a s tu rid a 7 + x = 1 0 , x -3 = 10 5, x • (7 -1 0 )= 7 0 , 
x :2 = 1 5 k a b i 
1 -d a ra ja li b ir n o m a ’lu m li te n g la m a la r q a ra la d i. 
B u 
te n g la m a la m i y e c h is h a m a ld a q a tn a s h a y o tg a n h a rfn in g sh u n d a y
q iy m a tin i to p is h k e ra k k i, u n i te n g la m a g a q o ‘y g a n d a r o s t te n g lik h o ­
s il boM sin. B u n d a y te n g la m a n i y e c h is h a m a l k o m p o n e n ti b ila n a m a l 
n a tija s i o ra s id a g i b c g M an ish n i o ‘q itis h m e to d ik a s id a n fo y d a la n ila d i:
1
. T a y y o rlo v b o s q ic h id a
10
ic h id a q o ‘sh is h v a a y iris h d a g i 
n o m a ’lu m k o m p o n e n tn i to p is h g a do ir.
M is o l. 
4 + ... =
6
, 5 -... = 2, 
....-3 = 7.
2 . S h u n g a d o ir s o d d a m a s a la la r y e c h is h .
M is o l. 
N o m a ’lu m s o n g a
3 n i q o ‘s h ib , 
8
h o s il q ilin d i.
N o m a ’lu m q o ‘s h ilu v c h in i to p in g
+ 3 = 8 . 
S h u n d a n s o ‘n g
n o m a ’ lu m n i h a r f b ila n b e lg ila s h n i o ‘rg a ta d i. к + 3 =
8
3. B o s h la n g ‘ich sin fd a te n g la m a n in g tarifi, y ec h im i, y e c h ish kabi 
ta ’r i f v a tu sh u n c h a la r b e rilm a y d i, fa q a t te n g la m a n i o ‘q ish , y o zish , 
n o m a ’lu m k o m p o n e n tla m i to p ish tu sh u n c h a la ri b ila n tan ish ad ilar.
4 . 2 -s in fd a k o ‘p a y tir is h v a b o i i s h g a d o ir
x -3 = 1 2 , 5 x = 1 0 , x :2 = 4 , 
6
: x = 3 k o ‘r in is h d a g i te n g la m a la m i 
y e c h is h o ‘q itila d i.
5. 
T e n g la m a n i 
o ‘q itis h n in g
1 -q a d a m id a y o q
n o m a ’lu m n in g
o ‘m ig a q o ‘y is h b ila n te n g lik n i te k s h ir is h g a o ‘r g a tib b o rila d i.
6
. 2 - s in f d a u la rd a n m u ra k k a b ro q x + 1 0 = 8 0 - 7 , x + ( 4 5 - 1 7 )4 0
k a b i te n g la m a la m i y e c h is h g a o ‘q itila d i.
7. 3 - s in f d a n b o s h la b 4 a m a lg a d o ir m is o lla r y e c h ila d i.
231

---

8
. 4 -s in fd a k o ‘p x o n a li s o n la r b ila n b irg a lik d a 4 a m a lg a d o ir
te n g la m a la m i y e c h is h g a h a m o ‘rg a tila d i.
9. 2 -s in f d a n b o s h la b a + 2 6 < 3 0 , a + 2 6 = 3 0 , 
a + 2 6 > 3 0
ifo d a la r q u y id a g i q a n d a y q iy m a td a o ‘r in li, d e g a n ja d v a l b ila n m is o l 
b e rila d i:
a
0
1
3
4
5
6
a + 2 6
2 6
3 2
10. 
B oshlangM ch sin fd a x + x = 10, n • n = 16, a + a = a +
6
, 7 • a= 7 , 
8
• к =
0
, n + n =
2
n k a b i m is o lla r b a ja rilm a y d i.