Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

4 . S o d d a m a s a la la m i y e c h is h d a a m a l ta n la s h n i a s o s la b  
b e r is h v a m u r a k k a b m a s a la t a h lilin i a m a lg a o s h ir is h , s o ‘ n g r a
v  
y e c h is h r e j a s in i tu z ish m a la k a s i. OlcTin 
sodda m asalani y ech ish d a Л ' 
- 
am al tan lash m asalasin i q arab ch iq ish g a to ‘xtalam iz. B u m alak a bir-
inchi sinfdan bosh lab tark ib to p a b o sh lay d i, ikkinchi v a uchinchi 
o ‘q u v y illarid a y an ad a rivoj top tirilad i, y a ’ni b a ’zi tan ish m asalalarg a 
n isb atan am al tan lash ishini b ajarish asosi o ‘zgartiriladi.
M urakkab m asalani y ech ish d a m asalani tah lil q ilish m alakasi 
aso siy ah am iy atg a ega. B o sh lan g ’ich m atem atik a o ‘q itish m eto d ik a- 
sig a o id qoM lanm alarda m asalani tahlil qilish n in g an alitik va sintetik 
usullari qaraladi.
M asalaning sin tetik tahlili d ey ilg an d a, m u lo h a z a la m in g sh u n d ay
rivoji tu sh u n ilad ik i, b u n d a ikkita son m a ’lum otni 
birlashtirish 
n atijasid a bu m a ’lum o tlard an n im ani b ilish m u m k in lig i an iq lan ad i, 
sh u n d an keyin yangi to pilgan m a ’lum ot b ilan b o sh q a m a ’lum ot 
b irlash m asig a o ‘tiladi v a m asala sav o lig a ja v o b to p ilg u n ch a shu ish 
d av o m ettirilaveradi.
M asala tah lilin in g an alitik usuli sh u n d ay m u lo h azalar zan jirid an
iboratki, b u za n jir b o sh id a m asalad a b erilg an savol turadi. M asala 
sav o lig a ja v o b to p ish u chun z a ru r m a ’lu m o tlar tan lan ad i. Bu 
m a ’lu m o tlam i b o sh q a m a ’lum o tlard an fo y d alan ib topish m um kin.
5 . Y e c h im n i b a ja r is h , 
uni o ’qitu v ch i talab ig a m os qilib 
rasm iy lash tirish va m asala sav o lig a ja v o b berish m alakasi. S odda 
m asalalard an boshlaym iz. S o d d a m asalani arifm etik usul b ilan ham ,
281

---

a lg eb raik usul b ilan ham y ech ish m um kin. Bu o ‘rin d a m asalalam i 
arifm etik usul b ilan y echish h aq id ag in a s o ‘z bo rad i, m asalani 
alg eb raik usulda y ech ish k eyinroq alohida qaraladi.
6
. 
M a s a la y e c h im in i 
te k s h ir a
o lish
m a la k a s i. 
M asala 
y ech im in in g tekshirish quyidagi usullarda qoM laniladi:
a) olin g an ja v o b bilan m asala sharti o ‘rtasid a m oslik o ‘m atish ;
b) teskari m asala tuzish va yechish;
v) m asalani bo sh q a u su llar b ilan yechish;
g) ja v o b n in g ch egaralarini an iq lash (jav o b n i cham alash);
d) g rafik tekshirish.
7. M a s a la la r u s tid a is h la s h d a m a ’lu m s is te m a n i b e lg ila sh va 
u n i jo r iy q ilish m a la k a s i.
M a s a la la r u s tid a is h la s h re ja s i
1
.
M a s a la n i o ‘q ib c h iq in g , m a s a la d a n im a h a q id a g a p b o r a y o tg a n in i 
o ‘z in g ta s a v v u r q ilin g
2 .
M a s a la d a n im a m a ’lu m v a n im a n i to p is h k e r a k lig in i a n iq la b o lin g . 
A g a r m a s a la m a tn in i tu s h u n ib o lis h q iy in b o ‘ lsa , u n i q is q a y o z in g
( y o k i m a s a la g a o id c h iz m a ta y y o r la n g ) .
3.
Q is q a y o z u v b o ‘y ic h a h a r b ir s o n n im a n i k o ‘rs a tis h in i tu s h u n tir in g
v a m a s a la s a v o lin i ta k r o r la n g
4 .
0 ‘y la b
k o ’rin g , 
m a s a la
s a v o lig a
b ir d a n ig a
j a v o b
b e r is h
m u m k in m i, a g a r m u m k in b o ‘ lm a s a , n e g a ? O ld in n im a n i, k e y in
n im a n i b ilis h m u m k in ? M a s a la n i y e c h is h r e ja s in i tu z in g .
5.
Y e c h is h n i b a ja r in g v a ja v o b in i y o z in g .
6.
0 ‘z y e c h im in g iz n in g t o ‘g ‘r ilig in i te k s h ir ib k o ‘rin g .
7.
0 ‘z in g iz g a q iz iq a rli s a v o lla r b e r in g v a u la r g a ja v o b b e rin g .
B unda ilg ‘o r o ‘q itu v ch ilar ish larid a o ‘qu v ch ilam i m ustaqil 
m asalalar y ech ish g a o ‘rg atish n in g b ir q an ch a b o sq ich in i ajratib
k o ‘rsatish m um kin:
1-bosqich.
M asala 
o ‘q itu v ch in in g y o ‘n altiru v ch i 
savollari 
b o ‘y ich a y echiladi va b u y ech ish dosk ad a v a d aftarlard a b ir vaq td a 
bajariladi.
2-bosqich.
M asala sharti o ‘q ituvchi rah b arlig id a tahlil qilinadi 
va y ech ish rejasi tu ziladi. Y ech ish n in g o ‘zi d o sk ag a y o zilm ay d i, 
o g ‘zaki ay tilm ay d i ham , o ‘q u v ch ilar esa uni m u staq il bajarad ilar.
3-bosqich.
0 ‘qituvchi rahbarligida m asala faqat analiz qilinadi. 
Y echish rejasi va yechishning o ‘zini o ‘quvchilar m ustaqil bajarishadi.
282

---

4-bosqich.
M asalani 
o ‘q itu v ch in in g
hech 
b ir 
y o rd am isiz 
m u staq il yechish.
0
‘q u v ch ilard a m asalalar y echish m alakasini tark ib to p tirish d a 
ijo d iy xarak terd ag i m ash q larn in g ham m u h im ah am iy ati bor. B unga 
q u y id a g ila r kiradi:
1. M asalalam i h ar xil u su llar b ilan yechish.
2. M uam m oli xarak terd ag i m asalalam i yechish.
3. M asalalar tuzish va u lam i alm ash tirish g a d o ir topshiriqlar.
O xirida shuni ta ’kidlab o ‘tam izki, m atem atik m asala ustida ishlash
jaray o n id a shunga intilish kerakki, h ar b ir m asala bolalar uchun haqiqiy 
bilim m anbai b o ‘lib qolsin. B uning uchun o ‘quvchining diqqatini 
m asala shartidan tafakkurini va bilish qobiliyatlarini rivojlantiradigan 
darajada k o ‘proq m a ’lum otlam i olishga y o ‘naltirish kerak.