Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

M a s a l a t u s h u n c h a s i b ila n t a n i s h t i r u v g a o id  
t a y y o r g a r l i k i s h l a r i
Bu bosqichda “m asala” iborasini ishlatgan m a ’qul. T ayyorgarlik 
davridagi ishdan m aqsad - bolalarga real hayotda y u z beradigan 
holatlam i 
m atem atik 
sim vollar 
tiliga 
o ‘tkazish 
im koniyatini 
anglatishdan iboratdir. Bu holatda rasm lar yordam ida m asalalar tuzil- 
ishining zarurati y o ‘q. Y axshisi kichik hikoya shaklida bayon etilgan 
holatni bolalar m atem atik belgilar bilan daftarga yozib olish im koniyati 
b o ‘lsin. H ikoya uchun О + □ = О yoki D - 0 = 0 . Sxem atik shakldagi 
yozuvlar k o ‘rsatkich (yo‘llanm a) b o ‘lib xizm at qilishi m um kin. Bu 
shakllar ichiga bolalar tegishli sujetdagi raqam lam i (sonlam i) q o ‘yadilar 
(yozadilar). M asalan, «ikki tasvir keltirilgan (36-rasm ) - m ana bu rasm
b o ‘yicha m en tuzgan hikoyaga diqqat qilinglar».
1. “ O lch an in g b ir shoxida 3 d o n a olcha, bosh q a sh o x id a esa 1 
d o n a o lch a b o r edi, h ar ikkala shoxdagi o lc h alar soni 4 ta ek an ". Bu 
h ik o y an i y o zib o lish uchun qanday shakldan foydalanish m u m k in ? 
(b irin ch isi 3 + 1 = 4 ) .
2. “ O lch an in g sho x id a 4 d o n a o lch a bor. S h u n in g bittasin i uzib 
o lish d i, shoxida endi 3 d o n a o lch a q o ld i” . B u hikoyani m atem atik
belgilari b ilan q a y sh ak ld a y o zib olish m um kin? (4 - 1 = 3).
3. “ B ir sh o x d a b ir dona o lch a b o r edi. Ikkinchi sh o x id a esa 
u ndan 2 dona o lch a k o ‘p edi” . H iso b lab k o ‘ringchi, ik kinchi sho x id a 
qan ch a o lch a b o r ekan? ( 1 + 2 = 3).
4. “ B ir shoxda 3 ta olcha bor edi. Ikkinchisida esa undan 2 ta 
kam roq" - ikkinchi shoxda qancha olcha bor ekan? (3 -2 = 1 ). B olalar
276

---

asta-sekin shunday hikoyalar tuzishga kirisha boshlaydilar. Sxem atik 
shakl ular uchun yoMlanma b o ‘lib xizm at qiladi. T ayyorgarlik 
bosqichida quyidagi topshiriqdan (m asaladan) ham foydalanish m u m ­
kin: “Q ush uyasida 
6
ta chum chuq bor. U larga yana b ir gala 
chum chuqlar kelib q o ‘shilgach, qushlam ing soni 9 ta b o ‘ldi. Inga necha 
qush kelib q o ‘shildi?” . B olalar m ashg‘ulot davom ida nam oyish 
taxtasida (nabom oe polotno) 
6
ta qush tasvirini terib q o ‘yadilar. K eyin 
ulam ing soni 9 taga yetgunga qadar qushlar tasvirini q o ‘shib teradilar 
(H ar gal bir donadan q o ‘shib borishlari ham m um kin). S o‘ng uyaga 
kelib q o ‘shilgan qushlar sonini k o ‘rsatadilar.
K o ‘rgazm ali vo sitalar y o rd am id a v aziyatni bo lalar tush u n ib
o lish larig a, k ey in ch alik esa, sh u m azm u n d ag i m asalalam i y ech ish d a 
h a ra k a t yoMini to ‘g ‘ri tan lash larig a om il boN adi. Bu bosq ich d a 
arifm etik am allam i tan lash haq id ag i m a salalam i k o ‘ta rish ham
m aq sad g a m u v o fiq em as, ch u n k i, yechim q u sh lam i b ev o sita sanab 
ch iq ish y o ‘li b ilan hal etiladi.
0 ‘q u v c h ila r sh u n d ay v azifalam i bajaradilar: “ S tol u stid a 4 
p iy o la bor. S tak an lar soni esa u ndan 2 ta k o ‘proq. Stolda qan ch a 
stak an lar bo rlig in i k o ‘rsating!”
B o la la r n am u n a d o sk asig a 4 ta piyolani terad ilar. P astig a esa 
sh u n g a v a yan a 2 ta stak an n i teradilar. S o ‘ng ra sto ld a q an ch a stakan 
bo rlig in i 
k o ‘rsatadilar. 
T a y y o rg arlik
b o sq ich id a 
k o ‘rgazm ali 
v o sitalard an keng foyd alan ish b o la la m in g hiso b lash k o ‘n ikm alarini 
m uk am m allash tirish g a xizm at qiladi.
Masala 1.
0 ‘quvchilami masala tushunchasi bilan tanishtiruvga 
tayyorlash maqsadida masalalar darsligidagi rasmlar asosida hikoya tuzing.
Masala 2.
B o lalam i m asalalar tu sh u n ch asi b ilan tan ish tirish
ja ra y o n id a n am oyish etish g a m oN jallangan k o ‘rgazm ali ham d a 
y a k k a tartib d ag i d id ak tik m ateriallard an fo y d alan g an h o ld a am aliy
m iso lla r keltiring.