Boshlang’ich ta’lim” fakulteti 5111700- boshlang’ich ta’lim yo’nalishi

To'g'ri burchakli parallelepipedning hajmi
To'g'ri burchakli parallelepipedning hajmini topamiz Hajm oichov birligi boigan kub va hajmi o`lchanishi lozim bo'lgan to'g'ri burchakli parallelepiped tasvirlangan. Kubning qirrasi uzunlik birligi boiib xizmat qiladi. Avval parallelepipedning a, b, c qirralari uzunliklari chekli o'nli kasrlar bilan ifodalangan hamda verguldan keyingi xonalar soni n dan oshmagan holni qarab chiqamiz.
Kubning bitta uchidan chiqqan qirralarini 10" ta teng boiaklarga ajratamiz va bo'linish nuqtalaridan bu qirralarga perpendikular tekisliklar o'tkazamiz. Bunda kub qirralari 1/10ⁿ ta teng boigan, 10ⁿ10ⁿ10ⁿ = 10³ⁿ ta kichik kubga
ajraladi.
Kichik kubning hajmini topamiz. Hajmning xossasiga ko'ra katta kubning hajmi kichik kublar hajmlarining yig'indisiga teng. Katta kubning hajmi 1 ga tengligi, kichik kublar soni esa 10³ⁿ ga tengligi uchun bitta kichik kubning sonlari butun sonlar boigani uchun parallelepipedning qirralarini 1/10ⁿ ga teng bo'Igan butun sondagi qismlarga ajratish mumkin. a qirrada ular a 10ⁿ ta; b qirrada b10ⁿ ta; c qirrada c10ⁿ ta bo'ladi. Qirralarning bo'linish nuqtalaridan qirralariga perpendikular tekisliklar o'tkazamiz.

Bunda biz parallelepipedning tomoni 1/10ⁿ bo'Igan kichik kublarga ajralishini ko'ramiz. Ularning soni

a10ⁿ b10ⁿc10ⁿ =abc10³ⁿ
ga teng.
Parallelepipedning hajmi undagi kichik kublar hajmlarining yig'indisiga teng. Kichik kubning hajmi 1/10³ⁿga,
ularning soni abc10³ⁿ ga tengligi uchun parallelepipedning hajmi ga teng.
Shunday qilib, to'g'ri burchakli parallelepipedning hajmi V= abc formula bilan hisoblanadi.
Biror kattalikni o‘lchash uchun o‘lchov birligini tanlash lozim bo‘ladi. Yodingizda
bo‘lsa kerak, kesmaning uzunligini o‘lchash uchun oldin uzunlik o‘lchov birligi
– birlik kesmani to‘g‘ri to‘rtburchak yuzini o‘lchash uchun esa yuz
o‘lchov birligi sifatida kvadratni (3.b- rasm) tanlagan edik.
Xuddi shunga o‘xshash, biror shaklning hajmini o‘lchash uchun ham oldin
hajm o‘lchov birligi tanlanadi. Hajm o‘lchov birligi sifatida birlik kub olinadi (3.drasm).
Birlik kub deb qirrasining uzunligi birlik kesmaga teng bo‘lgan kubga aytiladi.
Masalan, 1 kub santimetr – qirrasi 1 sm ga teng bo‘lgan kub hajmiga teng. Bu
hajm birligi sm3 tarzida yoziladi va kub santimetr deb o‘qiladi.
Biror shaklning hajmini o‘lchash deganda, bu shaklga birlik kubdan nechtasini
joylash mumkinligini aniqlashga aytiladi.
4- rasmda tasvirlangan shakl qirrasi 1 sm ga teng bo‘lgan 6 ta kubdan iborat.
Demak, uning hajmi 6 sm3 ga teng.
1 sm, 1 sm2, 1 sm, 3 a) b) d)

To‘g‘ri burchakli parallelepipedning hajmi bo‘yi, eni va balandligi ko‘paytmasiga teng.