Boshlangʻich taʼlim sirtqi 1-kurs 22-08guruh talabasi Bahriddinova Kamolaning Ona tili fanidan tayyorlagan

Taqsim son. Predmet miqdorining teng bo‘linishi ma'noga -tadan 
qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilinadi: bittadan, uchtadan, untadan kabi. 
Taqsim ma'nosi sonning boshqa turlarini takrorlash bilan ham hosil bo‘ladi: uchta - 
uchta bo‘lib, un-un bo‘lib kelishdi kabi. 
Kasr son. Butunning qismi, bo‘lagini ifodalaydigan. O‘zbek tilida kasr 
ma'nosini ifodalydigan maxsus so‘zlar ham bor: yarim, chorak, nimchorak kabi. 
O‘zbek tilida kasr va butun sonlar aralash ishlatilishi ham mumkin: besh butun 
ikkidan bir (5, 1go‘yo2) kabi. Tuzilish jihatdan kasr sonlar sostavli sanaladi. 
Tartib sonlar. Predmet miqdorining sanoq tartibini bildirgan son so‘zlar tartib 
sonlardir. Tartib sonlar sifat so‘zlarga yaqin bo‘lib, ulardek predmet belgisini 
bildiradi. 
Tartib sonlar sanoq sonlarga -nchi go‘yo -inchi qo‘shimchalarni qo‘shish 
bilan hosil qilinadi:to‘rtinchi boskich kabi. Sostavli sonlardan tartib son yasalganda 
-nchi go‘yo -inchi qo‘shimchasi eng so‘nggi so‘zga qo‘shiladi: bir ming tukkiz yuz 
tukson uchinchi yil kabi.
Ba'zan -lamchi qo‘shimchasi ham tartib son hosil qilishda ishtirok etadi. Bunda 
predmetning tartibiga ko‘ra belgisi emas, balki sanaladigan voqea hodisalarning 
tartibi, sirasini ifodalaydi. Uning ikkita aybi bor: birlamchi jussadan bergan emas, 
ikkilamchi xotinidan ko‘p urush eshitadi (A. K.) 

---

-nchi, -inchi qo‘shimchalari so‘z yasash ham mumkin, buni uning tartib son hosil 
qilishdagi vazifasidan farqlash lozim bo‘ladi. M: gulning birinchi gunchasi kuttirib 
ochildi (S. A.) Bu shubxasiz, bizning yutugimiz, lekin ikkinchi tomoni ham bor, 
esdan chikarmaslik kerak (A. K.) Bunda «ilk», «oldingi», «avvalgi», «boshqa» kabi 
modal ma'nolar yasaladi. 
Tartib sonlar otlar bilan grammatik munosabatga kirishganda, ikki holat 
seziladi:
sonni ifodalovchi tartib son: 4 boskich, 10 sinf kabi, mazmunan sifatga yakin turgan 
belgi ma'nosini bildiradi. Bunda predmet tartibi emas, uning xususiyati, belgisi 
e'tiborga olinadi M: birinchi sort paxta, ikkinchi nav urug kabi. 
Tartib son arab rakamlari bilan yozilganda chizikcha kuyiladi (sana bunga 
kirmaydi). Rim rakamlari va sana bildiruvchi arab rakamlaridan so‘ng chizikcha 
kuyilmaydi. 5-uy, 5 may kabi.