Boshqaruv maqsadi va funksiyalari

---

amaliy mashg‘ulot. (2 soat) 
 BOSHQARUV MAQSADI VA FUNKSIYALARI 
 
Maqsad: Menejmentning funksiyalari va ularning tasnifi, Ishlab chiqarishni 
boshqarish vazifalarining hududiy tarkibi haqida talabalar bilim va ko’nikmalarga 
ega bo’lish. 
Zarur adabiyotlar va jihozlar:
1. N.M.Ziyavitdinova, Y.M.O‘rinov, Sh.N.Xayitov. MENEJMENT (o’quv 
qo’llanma). T.: «TAFAKKUR-BO‘STONI», 2012 – 312 b. 
2. Qosimova D. S. Menejment nazariyasi: Darslik - Toshkent, «Tafakkur-
bo‘stoni». 2011. 336 b. 
3. 
http://staff.tiiame.uz/storage/users/14/books/Qosimova D.S. Menejment 
nazariyasi.pdf
 
Ishning mazmuni: 
 
Menejmentning funksiyalari va ularning tasnifi 
Menejmentning jarayon sifatidagi mohiyati uning vazifalarida ifoda lanadi. 
Menejment vazifalari deganda boshqaruv bo'yicha ma’lum masalalarni hal etishga 
qaratilgan harakat yig'indisi tushuniladi. 
M e n e jm e n t vazifalari, avvalo, b o sh q a rilu v ch I o b y ek tn in g o 'z ig a xos 
x u su siy a tid an kelib chiqadi. Ishlab chiqarish tarkibiga mos ravishda quyidagilarni 
aks e ttiru v ch i vazifalar mavjud bo’ladi: 
- iqtiso d iy o tn in g ta rm o q tarkibini; 
- u n in g hududiy tarkibini; 
- ishlab ch iq a rishning alohida unsurlarini. 
Milliy x o ‘ja lik n in g ta rm o q tarkibi m en e jm en t oldiga moddiy ishlab 
chiqarishni boshqarish va no’loddiy ishlab chiqarishni boshqarish kabi vazifa 
qo'yadi. Birinchi soha tarkibida ishlab chiqarish va muo’lala sohalarini boshqarishni 
a jratadilar. Ishlab chiqarish sohasini boshqarishga san o a t va uning tarmoqla rini 
boshqarish, qurilishni, ta n sp o rt, aloqani boshqarish vazifalari; muo’lala s o h a s 
in i b o s h q a r is h v a z if a la rig a - s a v d o n i, m o liy a , mod d iy - texnikaviy 
ta’minot, madaniyat, t a ’lim sohalarini boshqarishni qamrab oladi. 
Ishlab chiqarishni boshqarish vazifalarining hududiy tarkibiga respublika, 
viloyat, shah a r, tum a n miqyosidagi m en e jm en t v a z ifalari kiradi. Ishlab ch iq 
a rish n in g b o sh lan g 'ich b o 'g 'in i – korxonani boshqarish muhim vazifadir. 
Menejment vazifalari boshqaruv tashkilotlari, bajaruvchilar va boshqaruv apparati 
vazifalarini belgilab beradi. 
M en e jm en t jarayonini bajariladigan vazifalar bo'yicha tahlil etish h a r bir vazifada 
ish hajmi, boshqaruvchi xodimlar sonini aniqlash, va nihoyat, boshqaruv apparati 
tarkibini loyihalash uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Boshqaruv tashkilotining asosiy 
va aniq vazifalari ajratiladi. Asosiy vazifalar har bir korxona va boshqaruvning 
barcha darajasi uchun xosdir. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi: 
a) m a rk e tin g ; b) b izn e s-re ja ; d) ta r tib g a solish; e) ta sh k il etish ; 
f) r a g ‘ba tlantirish; g) n a zo ra t va hisob; h) undash; i) rejalashtirish. 

---

M a rk e tin g - bu k o rx o n a n i i s t e ’m o lch i b ilan b o zo r o rq a li bog'lovchi 
eng muhim bozor m u n o sab a tla ri va ax b o ro t oqimlari to'plamidir. M a rk e tin 
g tarkibiga: bozorni o 'rg an ish , is te ’molchilar buyurtmalariga ko'ra tovarlar 
turlarini rejalashtirish, tovarlarni bozorga chiqarish, reklama, tovar va xizmatlarni 
ishlab chiqarishdan is te ’molchiga y e tk a z ish bilan bog'liq tadbirkorlik faoliyati 
kiradi. 
Bozor u yoki bu tovarga bo'lgan talabni lakmus qog'ozi singari aks ettiradi. Bozor 
taklif etilgan tovarni yo qabul etadi, yoki inkor qiladi. Bozor iqtisodiyotida 
iqtisodiyotni boshqarish m a rk e tin g n i ishlab chiqarish siklining so'nggida emas, 
boshida bo'lishini taqozo etadi, chunki boshqaruv qarorlarini qabul qilish asosida 
ishlab chiqarish imkoniyatlari emas, balky bozor talablari, xaridorlarning mavjud va 
istiqboldagi ehtiyojlari yotadi. Agar markazlashgan, ma’muriybuyruqbozlikka 
asoslangan boshqaruvda bozorga ishlab chiqarishning oxirgi nuqtasi sifatida 
qaralgan bo'lsa, bozor iqtisodiyotiga o'tilishi bilan bozor talablari ishlab chiqarish 
bosqichining boshidayoq hisobga olinishi zarur. Bozor ishlab chiqarish ko'lamini 
belgilovchi, butun menejment jarayoniga t a ’sir etuvchi kuchga aylanadi. 
Biznes-reja - bu ijodiy loyihalashtirish, istiqbolni belgilashdir. Biznes-
rejalarda iqtisodiy stra teg iy a belgilanadi, kelajakda rivojlanish yo'llari va vositalari 
aniqlanadi, tarkibiy siyosat, ijtimoiy rivojlanish miqyoslari belgilanadi. Tashkil etish 
- bu boshqariluvchi tizimning texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa kichik 
tizimlarni tartibga solish jarayonidir. Tashkil etish maqbul tuzilmalar tashkil etish, 
tizim tarkibiy qismlari o'rtasidagi qismlari to'g'risida qoidalarni yaratishi, lavozim 
majburiyatlari, barqaror iqtisodiy normativlarni belgilashni qamrab oladi. 
Tartibga solish (koordinatsiya qilish) - bu m en e jm en tn in g b a rcha boshqa 
vazifalari uning texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy masalalarini, hamda 
boshqaruvchi tizimidagi turli-tuman aloqalarni muvofiqlashtirish jarayonidir. Bu 
o'zaro uzviylikni o'rnatish , belgilangan me’yor va normativlardan cheklanishlarning 
oldini olishdir. 
Rag'batlantirish - bu manfaatlarni va keng demokratlashtirish, inson o’lili 
faolligini oshirish asosida m a n fa a tla r vositasida boshqarishdir. Na zora t va hisob 
- boshqariladigan tizim m a ’lum m aqsadga e rish ish g a q a ra tilg an inson faoliya 
tining sabablari va mexanizmini o ‘rganadi. Undash kishilar faolligi bilan ular ega 
bo'lgan tajribaning moslashishi natijasida shaxsiy va guruhiy extyojlarni qondirishga 
qaratilgandir. M en e jm en tn in g aniq maxsus vazifalari menejment mehnati 
taqsimoti natijasi bo'lib, aniq mazmunga egadir. Korxona miqyosida boshqaruvning 
quyidagi maxsus vazifalarini ko'rsatish mumkin: 
a) asosiy ishlab chiqarishni boshqarish: 
b) yordamchi ishlab chiqarishni boshqarish; 
d) mahsulot sifatini boshqarish; 
e) mehnat va ish haqini boshqarish; 
f) kadrlar, ta ’minot, moliya va kredit, jamoa ijtimoiy rivojlanishini boshqarish; 
g) marketingni boshqarish. 
M en e jm en tn in g har bir sohasi maxsus tizim jihatidan majmua bo'lib, o 'z 
tarkibida menejmentning umumiy vazifalarini qamrab oladi. Masalan, ishlab 
chiqarishni ilmiy-texnikaviy jihozlashni boshqarish vazifasi tarkibiga reja, tashkil 

---

etish, tartibga solish, rag'batlantirish, nazorat kiradi. Barcha vazifalar bir-biri bilan 
uzviy bog'liqdir. Menejment vazifalarining tarkibi va mazmunini aniqlashga yetarli 
darajada e ’tibor bermaslik boshqaruv ta ’sirining bo'shashib ketishiga sabab bo'ladi. 
Menejment va uning vazifalari samaradorligi kishilarning mehnat intizo’li, 
tashabbuskorlik va o’lilkorlik, yangilikka intilish va tashkilotchilik qobiliyati bilan 
uzviy bog'liqdir.