Boshqaruv tafakkuri tarixi cdr

1-BOB. IQTISODIY BOSHQARUV NAZARIYASI FANINING MAQSADI VA VAZIFALARI

1.1. Iqtisodiy boshqaruv nazariyasi fanining maqsadi, vazifalari, uslublari

Bugungi kunda menejment ko‘plab fanlarda, shu jumladan, tabiatshunoslikda ham o‘rganish predmeti ekanligi va ularning tuzilishini saqlashni ta‟minlaydigan, ma‟lum bir faoliyat turini qo‘llabquvvatlaydigan biologik, ijtimoiy, texnik tizimlarning vazifasi ekanligi har birimizga ayon. Menejment eng umumiy ko‘rinishida maqsadga muvofiq, rejalashtirilgan, muvofiqlashtirilgan va ongli ravishda tashkil etilgan jarayon sifatida taqdim etiladi, bu resurslar, kuchlar va vaqtni minimal sarf qilish bilan maksimal natijaga erishishga yordam beradi. Ya‟ni, menejment – bu, tegishli tuzilmani buyurtma qilish va ushbu tizimning mavjudligi va rivojlanish qonuniyatlariga to‘liq mos ravishda uning samarali ishlashini ta‟minlash. Boshqaruv jonsiz tabiatda mavjud (texnik tizimlar); organizmlarda (biologik tizimlar) va jamiyatda ijtimoiy tizimlardir.
Ijtimoiy tizimlarda boshqaruv odamlarni boshqarish bilan bog‘liq bo‘lib, guruhlarga birlashgan odamlar faoliyatiga, ularning turli xil manfaatlari bilan boshqa jamoalarga ta‟sirini qamrab oladi. Bu boshqarish uchun eng qiyin maydon. U sotsiologiya, ijtimoiy - psixologiya, psixologiya kabi ijtimoiy fanlarni o‘rganish obyekti hisoblanadi. Ijtimoiy faoliyatning maxsus turi sifatida menejmentning paydo bo‘lishi birinchi navbatda ishlab chiqaruvchilar va jamoalar mehnatini ixtisoslashtirgan mehnat taqsimotining paydo bo‘lishi va rivojlanishi bilan bog‘liq.
Menejment inson bilimlarining mustaqil sohasi sifatida XIX - asr oxiri XX asr boshlarida paydo bo‘ldi. Menejment sohasida to‘plangan tajribani umumlashtirishga va ilmiy menejment asoslarini shakllantirishga harakat qilgan olimlar va amaliyotchilarning dastlabki ishlari shu davrga tegishlidir. F. Teylor ilmiy boshqaruv maktabining asoschisi hisoblanadi.
Inglizcha so‘z menejment, ya‟ni boshqaruv, ushbu mamlakat aholisining aksariyati shug‘ullangan kasb turi bilan chambarchas bog‘liq holda paydo bo‘lgan. Bu degani ehtiyotkorlik bilan, mehnatsevar va tejamkor uyni saqlash, mehnat vositalari va qurollarga, shuningdek qurollarga bir xil munosabatda bo‘lishdir. Boshqarish fe’li to manage - “boshqarish” - va endi maqsadlarga erishish jarayonini anglatadi. Biroq, ko‘plab kasblar va mehnat turlari paydo bo‘lishi bilan ishlab chiqarish jarayoni davomida turli xil ijrochilar, tashkilotlar va ijtimoiy guruhlar bir butunlikni birlashtiradigan faoliyatga ehtiyoj paydo bo‘ldi. Menejment konsepsiyasining mazmuni o‘zgartirilib, o‘zida boshqaruv faoliyatining turli jihatlarini aks ettirdi.
Ilmiy adabiyotda boshqaruv, ma‟muriy tizim va menejment tushunchalarni ajratish odatiy holdir.
Ma‟muriy tizim – bu, bozor bo‘lmagan jamiyatda mavjud bo‘lgan o‘ziga xos boshqaruv mexanizmlari to‘plamidir.
Menejment – bu, bozor jamiyatida mavjud bo‘lgan o‘ziga xos boshqaruv mexanizmlari to‘plamidir.
Sotsiologik nuqtayi nazardan menejment – bu, ish joyini tashkil qilish tizimidagi o‘rni (bajarilgan vazifalarning ahamiyati va murakkabligi) bilan farq qiladigan odamlarning ijtimoiy munosabatlarini birlashtirishning kuchli shakli, bu odatda rasmiy pozitsiya va asosiy ish haqi (ish haqi, ish haqi) va qo‘shimcha to‘lovlar (bonus, foyda ulushi) hajmini belgilaydigan mehnatni taqsimlash tizimidagi joy.
Boshqaruv – bu, odamlarning harakatlarini ular uchun emas, balki tashkilot uchun zarur bo‘lgan maqsad sari ularni hech qanday majburlashni sezmasliklari uchun yo‘naltirishdir.
Boshqaruv adabiyotida menejmentning mohiyatini aniqlashda bir nechta yondashuvlar mavjud:
- odamlarni boshqarish uchun funksiya yoki faoliyat turi sifatida:

1. 
   munosabatlar tizimini boshqarish (ijtimoiy iyerarxiya, boshqaruv doirasi, kuch, daraja, holati, rollari va boshqalar);
   
2. 
   o‘zaro ta‟sir shaklini boshqarish (boshqarish usullari: umumiy va batafsil, vakolatlarni topshirish, yetakchilik uslubi, raqobat, lavozim ko‘tarilish, yetakchilik, nizolar);
   

• 
  ushbu faoliyat turini amalga oshirishga yordam beradigan fan sifatida yoki inson bilimlari sohasi sifatida;
  
• 
  jarayon sifatida (rejalashtirish, tashkil etish, rag‘batlantirish, boshqarish);
  
• 
  odamlarning ma‟lum bir toifasi, boshqaruv ishlarini olib boruvchilarning ijtimoiy qatlami sifatida;
  
• 
  boshqaruv organi yoki apparati sifatida.
  

Ta‟riflar va yondashuvlarning ko‘pligiga qaramay, tadqiqotchilarning ko‘pchiligining fikriga ko‘ra, menejmentning asosiy vazifasi odamlarni boshqarish, ularning maqsadlariga erishish uchun o‘z faoliyatini muvofiqlashtirishdir.
Menejment tashkiliy tuzilmalarning ajralmas qismidir, shuning uchun menejmentni belgilash uchun biz uni ma‟lum funksiyalarga ega bo‘lgan faoliyat sohasi sifatida ko‘rib chiqamiz, uning maqsadi inson va moddiy resurslarni sotib olish, joylashtirish va ulardan foydalanish samaradorligiga erishishdir. Shunday qilib, menejment o‘qitish sifatida bu menejmentdan foydalanish, uning funksiyalari, maqsadlari va ko‘lami haqidagi bilimlarning tuzilishidir.
“Boshqaruv tafakkuri tarixi” kursining maqsadi boshqaruvning ilmiy bo‘lmagan davrlaridan to hozirgi kungacha bo‘lgan evolyutsiyasining eng muhim davrlarini ko‘rib chiqishdir.
Kursning maqsadi:

• 
  kasbiy va nazariy menejmentni shakllantirish shartlari va shartlarini o‘rganish;
  
• 
  tadbirkorlik faoliyatining tarixiy sharoitlariga qarab maqsad va tamoyillar evolyutsiyasining xususiyatlari;
  
• 
  an‟anaviy va zamonaviy menejmentning asosiy yo‘nalishlari va maktablarini tahlil qilish;
  
• 
  milliy boshqaruv modellarining xususiyatlari (yapon, amerika, Yevropa);
  
• 
  zamonaviy rus menejmentining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash.
  

O‘qish jarayonida quyidagi usullardan foydalaniladi:

• 
  analitik: odamlarni, ularning asoslarini, g‘oyalarini va ta‟sirlarini o‘rganish;
  
• 
  sintetik: odamlarni tushunish konseptual asoslarini va boshqaruv muammolarini hal qilishda ularning yondashuvlarini ifodalovchi tendensiyalar, yo‘nalishlar va tashqi kuchlarni o‘rganish;
  
• 
  fanlararo: boshqaruvning madaniy va tarixiy nuqtayi nazardan o‘rnini aniqlash.