Boshqaruv tafakkuri tarixi cdr

Birinchi davr qadimgi davrdir. Miloddan avvalgi 9-7 ming yillikda boshlangan va taxminan XVIII asrgacha davom etdi. Bu eng uzoq vaqt ichida boshqaruvning rivojlanishi davrida insoniyat ming yillar davomida tajribani asta-sekin to‘plab keladi.
Ikkinchi davr - sanoat davri (1776-1890). Bu vaqtda mehnat taqsimotining turli shakllari tahlili o‘tkazildi, suveren va davlat vazifalarining tavsifi berildi, boshqaruvni optimallashtirish bo‘yicha davlat darajasida va individual korxona darajasida umumiy takliflar shakllantirildi.
Uchinchi davr - tizimlashtirish davri (1856-1960). Menejment fani doimiy oqimda edi. Menejment fikrining yangi yo‘nalishlari, maktablari va tendensiyalari paydo bo‘ldi, tadqiqot va kategoriya apparatlari o‘zgarib takomillashdi.
To‘rtinchi davr - bu axborot davri (1960-yildan hozirgi kungacha). Yigirmanchi asrning 60-yillarida matematik apparatdan foydalanishga asoslangan boshqaruv konsepsiyalarini faol rivojlantirish boshlandi, uning yordamida matematik tahlil va menejerlarning subyektiv qarorlarini birlashtirishga erishildi. Ko‘p sonli boshqaruv funksiyalarini rasmiylashtirish, mehnatni kompyuterlashtirish tashkilotning tarkibiy elementlari (buxgalteriya xizmatlari, marketing va boshqalar) faoliyatining prinsiplarini qayta ko‘rib chiqishni talab qildi. Bundan tashqari, qarorlarni simulyatsiya modellashtirish, noaniqlik sharoitida tahlil qilish usullari va ko‘p maqsadli boshqaruv qarorlarini baholashni matematik qo‘llabquvvatlash kabi ichki rejalashtirishning yangi elementlari paydo bo‘ldi.
5.Mamlakat yondashuvi, tashqi mamlakatni hisobga olgan holda, ma‟lum bir mamlakatda iqtisodiy boshqaruv va boshqaruvning barcha jihatlarini ko‘rib chiqishga asoslangan. Rivojlanishni davriylashtirishga qaratilgan ushbu yondashuvlarning barchasi insoniyat jamiyati evolyutsiyasini turli qirralar va nuqtayi nazardan ko‘rib chiqishga imkon beradi, shuning uchun boshqaruv tafakkuri tarixini o‘rganayotganda ushbu yondashuvlarning kombinatsiyasidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Masalan, feodalizm davri xronologik ravishda O‘rta asrlar doirasiga to‘g‘ri keladi, umuman G‘arbiy Yevropa miqyosida bozor tuzilmasining shakllanishi va rivojlanishi davri XVI - XVIII asr o‘rtalariga to‘g‘ri keladi, ya‟ni Uyg‘onish va ma‟rifat davri, sanoat davri deyarli butunlay erkin raqobat va sanoat inqilobi davriga to‘g‘ri keladi. Periodizatsiyaga ushbu umumiy qabul qilingan yondashuvlardan tashqari, ilmiy bilimlarning alohida tarmoqlari yoki jamiyat sohalariga tegishli bo‘lgan maxsus yondashuvlar ham mavjud. Demak, menejment fanlarida yondashuv boshqaruv inqiloblari nuqtayi nazaridan qo‘llaniladi.
Yigirmanchi asrda menejment fanini davriylashtirish xususiyatlari. Menejment nazariyasi asosan XX asrda maxsus ilmiy tadqiqot predmetiga aylandi, uni intensiv o‘rganish Ikkinchi jahon urushidan keyingina boshlandi. Bu, aslida, faqat o‘n to‘qqizinchi va yigirmanchi asrlarning boshlarida boshqaruvda amaliy tajriba to‘plash jarayoni, uning nazariy aks etishi va asoslanishi yakunlandi va menejmentning ilmiy asoslarini shakllantirish boshlandi.
Bizning fikrimizcha, agar biz bilim manbalarini davriylashtirish mezonlari sifatida ishlatsak, u holda yigirmanchi asrda menejment fikrining rivojlanishida ikki bosqichni ajratish mumkin.
Boshqaruv tafakkurining rivojlanishining birinchi bosqichi yigirmanchi asrning dastlabki yillaridan boshlandi va taxminan o‘ttiz yil davom etdi. Ushbu davrda empirik bilimlar va ma‟lumotlar boshqaruv tafakkurining rivojlanishining asosiy manbayi bo‘lib xizmat qildi va boshqaruv nazariyasi to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlash jarayonida olingan ma‟lumotlardan foydalanishga asoslangan boshqaruv faoliyati edi. Aytish mumkinki, o‘sha davrdagi akademik fan menejment nazariyasi va amaliyotini rivojlantirishga katta hissa qo‘shmagan. Shuni ta‟kidlash kerakki, menejerlarning tajribasi va hozirda boshqaruv nazariyasini yaratishga yordam beradi.
Boshqaruv tafakkurini rivojlanishining ikkinchi bosqichi 19301940 yillarda boshlangan. XX asr va hozirgi kungacha davom etmoqda. XX asrning aksariyat qismi va XXI asrning boshlarida menejment nazariyasi turli ilmiy fanlarning yutuqlari asosida boyitildi. Aslida menejment fani fanlararo bo‘lib qoldi. Boshqaruv fikrining rivojlanishi boshqa fanlarning bilimlari va tadqiqot usullari qo‘shilmasdan sodir bo‘lishi mumkin emas edi.
Menejment nazariyasining rivojlanishiga, ayniqsa, yigirmanchi asrning ikkinchi yarmida psixologiya, sotsiologiya, iqtisod, huquq, tarix, antropologiya, matematika, falsafa, siyosiy fanlar, texnika fanlari va boshqa bilim sohalari yordam berdi. Bu ko‘pincha menejment sohasidagi axborot portlashining asosiy sabablaridan biri sifatida ko‘riladigan fanlararo bog‘liqlikdir.
Menejment sohasidagi axborot portlashi, bir tomondan, boshqaruv tafakkurining rivojlanishiga ijobiy ta‟sir ko‘rsatdi va unda yangi bo‘lim va yondashuvlarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi, boshqaruv muammolarini hal qilishning yangi usullarini ishlab chiqishga hissa qo‘shdi.
Ko‘rinishlarni davriylashtirish va tasniflashni amalga oshirishda har qanday nazariya, maktab va boshqaruv fikri yo‘nalishi rivojlanib borishi, mashhurlik, evolyutsiya, o‘zgarish va o‘zgarish davrlarini boshdan kechirishini hisobga olish kerak.