Botaniкa (Ma'ruza matnlari) Toshkent -2011 2 Sizga tavsiya etiladigan “Botanika”

Urug‘ning yetilishi. Urug‘ning yetilishini quyidagi davrlarga bo‘lish mumkin. 1.Urug‘ning sut 
pishishi. 2.To‘liqsiz pishish davri. 3.To‘liq pishish davri. Tinchlik davrini boshidan kechirgan urug‘ 
ma’lum vaqtdan keyin qulay sharoitda una boshlaydi. 
Unayotgan urug‘ quyidagi uch momentni boshidan kechiradi. 
1. Fizik - suvni qabul qilish. 
2. Biokimiyoviy - zahira oziq moddalarning eriydigan holga yetishi. 
3. Biologik - murtakning rivojlanishi. 
Urug‘ning unishi uchun suv, havo, harorat kerak. Unuvchanlik qobiliyati o‘simliklarda har xil 
bo‘ladi. Ayrim urug‘lar to‘liq tingandan keyin 3-5 kunda unib chiqa oladi. Beda urug‘i unuvchanlik 
qobiliyatini 3-5 yilgacha, saqlay oladi. Urug‘ qancha ko‘p saqlansa shuncha unuvchanlik qobiliyati 
pasayib boradi. 
Кo‘pchilik daraxtsimon o‘simliklar urug‘i (limon, xurmo, pista, yong‘oq) me’yorida pishib, qulay 
sharoitda ekilsada unish qobiliyati yomon bo‘ladi. Chunki, urug‘ po‘sti yogochlangan bo‘lib suvni 
yomon o‘tkazadi. Buning uchun bunday urug‘lar skarifikatsiya qilinishi lozim 
Ikki pallali o‘simliklardan loviya, soya, beda, qovun, tarvuz, qovoqda urug‘ pallalar yerning ustki 
qismiga o‘sib chiqadi va foto-sintez jarayonida ishtirok yetadi.Urug‘dan unib chiqqan o‘simlik o‘simta 
deyiladi. Unda ildiz, poya barg bo‘lib, ildizdan poyaga o‘tish joyi ildiz bo‘yni deyiladi.
Ildiz bo‘ynidan urug‘paladan hosil bo‘lgan barggacha bo‘lgan qism gipokotil deyiladi. Undan bi-
rinchi barggacha bo‘lgan qismi epikotil deyiladi. 
3. Urug‘dan foydalanish. Inson hayotida muhim oziq-ovqat hisoblanadi. Chorva mollari uchun 
oziq sifatida foydalaniladi. 
Sanoatda spirt va pivo tayyorlashda, yog‘ olishda, nonvoychilik-da foydlaniladi. Meditsinada dori 
tayyorlashda. Кo‘pchilik o‘simlik urug‘lari ekin dalalarini begona o‘tlar bilan ifloslanishga olib kelsa, 
ko‘pchilik urug‘lar zaharli hisoblanadi. 
4. Urug‘chi tugunchasining rivojlanishi natijasida hosil bo‘ladigan, o‘zida urug‘ saqlagan organga 
meva deyiladi. Meva faqat yopiq urug‘li o‘simliklar uchun xosdir. Mevaning shakli, o‘lchami. Rangi 
turlichadir. Uning vazifasi urug‘ni himoya qilish tarqalishiga xizmat qilishidir.Qo‘sh urug‘lanish ja-
rayonidan keyin urug‘chi qismlari o‘zgarib kyetadi. Natijada tuguncha devori o‘zgarib meva qatini 
hosil qiladi. Meva qavati quyidagi asosiy qismlardan tuzilgan bo‘ladi. Mevaning tashqi qavati - ekzo-