Ботирова шахло исамиддиновна ҳозирги ўзбек романларида бадиий психологизм

ПСИХОЛОГИЯСИ ТАСВИРИ 
3.1. “Сабо ва Самандар” романининг услубий хусусиятлари...............…....... 99 
3.2. Романда қаҳрамонлар ички дунёсининг психологик тасвири.................119 
Боб бўйича хулоса....….………………………………..........…………………139 
Умумий хулоса……………………………….………………………….....…..141 
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати…….…………………………..………145 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

3 
КИРИШ (Фалсафа доктори (PhD) диссертацияси аннотацияси) 
Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жаҳон 
адабиётшунослигида роман – инсонни ўзлиги, ижтимоий муҳити ва олам 
муаммолари билан фаол муносабатда тасвирловчи, одамлар қисмати орқали 
жамият жорий ҳолатини поэтик тадқиқ этувчи сертармоқ сюжет, залворли 
мазмунга эга бўлган эпик турнинг мураккаб жанри сифатида талқин 
қилинади. Айни масалаларни илмий асосда ўрганиш, роман жанрида 
башариятга дахлдор мавзулар поэтик идрок этилаётгани, истеъдодли адиблар 
тажрибаси, бадиий ижод лабораторияси асрорини англаш баробарида, 
бадиий сўзнинг қудрати ва поэтик ифода имкониятлари инсон руҳиятини 
тафтиш этишга йўналтирилганини англатишга хизмат қилиши билан ҳам 
долзарблик касб этади. 
Дунё халқлари романчилигида инсон тақдири унинг ички “мен”и, 
жамият ва оламни англаш мақоми негизида бадиий таҳлил этилади. Романда 
инсон мавжудлиги ва дунё яхлитлиги асл моҳиятини англаш ва англатишга 
интилиш кузатилади. Роман қаҳрамони нафақат ўз индивидуаллигини бир 
бутун олам сифатида чуқур идрок этиш жараёнида, балки ижтимоий муҳит 
ва олам билан зиддиятга киришиб, борлиқни бадиий-фалсафий, ижтимоий-
концептуал йўсинда идрок этишга интилувчи илоҳий ва биоижтимоий 
мавжудот, фаол фикрий-ҳиссий ҳаракатдаги шахс сифатида очилади. Шу 
тариқа ижодкор йўқотилган эпик бутунликни қайта тиклайди.
Мустақиллик йилларида халқимизнинг бой маданий меросини қайта 
тиклаш, юксак маънавият, миллий ўзига хослик ва халқ анъаналарининг
кўп асрлик сарчашмаларини ривожлантириш, нафақат жисмонан соғлом, 
айни кезда маънан етук ва ҳар томонлама баркамол шахслар жамиятини 
барпо этиш учун зарур шарт-шароит яратишга катта эътибор қаратиб 
келинмоқда. «Аҳолининг маданий ва эстетик эҳтиёжларини янада тўлароқ 
қондириш, театр, мусиқа, тасвирий санъат ва бошқа санъат турларини 
ривожлантиришга, халқимиз тарихи ва бугунги ҳаётининг энг ёрқин 

---

4 
саҳифаларини, мамлакатимизнинг эркин демократик тараққиётини акс 
эттирувчи асарлар яратиш»
1
га даъват этилди. Демак, ҳар бир ёзувчининг 
бадиий-эстетик дунёси ўзига хос бўлиб, унинг асарларидаги психологик 
таҳлил усулларининг янги қирраларини қиёсий ўрганиш муаммонинг муҳим 
ва долзарблигини кўрсатади. 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 13 майдаги ПФ-
4797-сон «Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти 
университети фаолиятини ташкил этиш тўғрисида»ги, 2017 йил 7 февралдаги 
ПФ-4947-сон, «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича 
Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида»ги Фармонлари, 2017 йил 17 февралдаги 
ПҚ-2789-сон «Фанлар академияси фаолияти, илмий тадқиқот ишларини 
ташкил этиш, бошқариш ва молиялаштиришни янада такомиллаштириш 
чора-тадбирлари тўғрисида»ги, 2017 йил 20 апрелдаги ПҚ-2909-сон «Олий 
таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги,
2017 йил 13 сентябрдаги ПҚ-3271-сон «Китоб маҳсулотларини нашр этиш ва 
тарқатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик 
маданиятини ошириш ҳамда тарғиб қилиш бўйича комплекс чора-тадбирлар 
дастури тўғрисида»ги қарорлари, шунингдек, мазкур фаолиятга тегишли 
бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга 
оширишга ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.