Bozor faoliyati sharoitida narx ustidan nazoratning amalga oshirilishi Kirish

 3-chizma. Narx davlat tomonidan nazorat gilinganda iste'molchi va 
ishlab 

---

chiqaruvchi ortiqchaligining grafikdagi tasviri. 
Demak, ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining umumiy o'zgarishi teng: 
∆i/ch=-A-C, (2) 
bu yerda, ∆i/ch - ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining sof o'zgarishi.Maksimal 
narx o'rnatilganda asosiy yo'qotishlar ishlab chiqaruvchilar zimmasiga to'g'ri keladi. 
3. Narxning bozor faoliyatiga ta'siri 
 
Narxning bozor daromadiga qanday ta'siri borligini ko'rib chiqish uchun 
muzqaymoq bozorini tahlil qilamiz. Agar muzqaymoq erkin raqobatbardosh 
bozorda sotilsa, muzqaymoqning narxi talab va taklif muvozanatiga ta'sir ko'rsatadi. 
Muvozanatli narxda xaridorlar sotib olishni xohlayotgan muzqaymoqning miqdori 
sotuvchilar sotishni xohlayotgan miqdorga to'g'ridan to'g'ri teng.Ushbu bob G. 
Menkyuning «Mikroiqtisodiyot tamoyillari» (N. Gregory Mankiw «Principles of 
Microeconomics» 7 e.) kitobining II bobi asosida tayyorlangan bo'ladi.Aniqroq qilib 
aytsak, har bir muzqaymoq uchun narx 3$ ga teng bo'lsin.Barcha ham ushbu erkin 
bozor vaziyatidan quvonmaydi. Misol uchun har kuni bir dona muzqaymoq iste'mol 
qilish uchun 3 $ katta narx ekanligidan noliyotgan iste'molchilar, shu bilan bir 
qatorda 3 $ raqobatli bozorda eng minimum narx bo'lib, bu ularga juda ham kam 
foyda keltirayotganidan noliydigan muzqaymoq ishlab chiqaruvchilar bo'ladilar. 
Ularning har ikkalasi ham hukumatga bu borada kerakli qarorni berishi uchun qonun 
ishlab chiqarishni talab etib murojaat etadi.Albatta xaridorlar har doim barcha 
mahsulot uchun eng kam haqni to'lashni xohlasalar, sotuvchilar esa buning uchun 
eng yuqori haqni olishni xohlaydilar. Bu ikki guruhning xohishlari bir-biriga 
qarama-qarshi. Agar muzqaymoq iste'molchilari o'zlarining talablarida mustahkam 
bo'lsalar hukumat ular uchun muzqaymoqning sotilishida narxning eng maksimal 
chegarasini belgilab berishi mumkin. Narxni ko'rsatilgan chegaradan oshirish 
mumkin emas. Qonuniylashtirilgan maksimal narx esa maksimal narx deb 
nomlanadi. Bunga qarshi ravishda muzqaymoq ishlab chiqaruvchilar harakatchan 
bo'lsa, hukumat narxga nisbatan minimum narxni belgilab beradi va narx ushbu 

---

chegaradan tushib ketishi mumkin emas. Qonuniylashtirilgan minimal narx esa 
minimal narx deb nomlanadi.Agar hukumat muzqaymoq iste'molchilarni narxdan 
noroziligi ta'siri bilan muzqaymoq uchun eng yuqori narxni belgilab bersa,ikki xil 
natija kelib chiqishi mumkin. Birinchi rasmda, hukumat har bir muzqaymoq uchun 
4 $ belgilaydi. Bu vaziyatda talab va taklifni muvozanatda ushlab turuvchi narx 
chegaradan pastda bo'lgani uchun narx yo'q bo'lib ketmayapti. Bozor tabiiy ravishda 
iqtisodiyotni muvozanatga olib borib qo'yadi va narxning yuqori darajasi sotilgan 
mahsulot miqdoriga yoki uning narxiga ta'sir etmaydi.Ikkinchi B rasm ancha 
qiziqarli natija ko'rsatadi. Bu holatda,hukumat muzqaymoq uchun narx yuqori 
chegarasini 2 $ etib tayinlaydi. Chunki 3 $ muvozanatli narxning yuqorisida 
turibdi.Ushbu yuqori chegara esa bozorda majburiy chegara vazifasini bajaradi. 
Taklif va talab narxni muvozanat tomonga qarab harakat qilishga majbur etadi. 
Ammo qachonki bozor narxi yuqori chegaraga yetsa qonun bilan undan yuqoriga 
o'sa olmasligi mumkin. Shunday qilib, bozor narxi narxning yuqorisini 
muvozanatlaydi. Bu narxda esa talab etilgan muzqaymoq miqdori (rasmda 125 
dona) taklif miqdordan oshib (75 dona). Demak, bu yerda muzqaymoq tanqisligi 
yuzaga keladi. 50 dona odam muzqaymoq sotib olishni xohlasa ham uni xarid qila 
olmaydi.