Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

XVIII BOB. YALPI TALAB VA YALPI TAKLIF 
 
1. Yalpi talab tushunchasi va uning hajmiga ta’sir qiluvchi omillar. 
2. Yalpi taklif tushunchasi. Yalpi taklif tarkibi va unga ta’sir qiluvchi 
omillar. 
3. Xrapovik samarasi. Yalpi talab va yalpi taklif o’rtasidagi 
muvozanatlik hamda uning o’zgarishi. 
4. Yalpi talab va yalpi taklif modellari. 
 
1. 
Yalpi talab tushunchasi va uning hajmiga ta’sir qiluvchi omillar 
Yalpi talab - bu barcha iste‘molchilar, (uy xo‘jaliklari, korxonalar davlat va 
chet elliklar) narxlarning o‘rtacha darajasida sotib olishi mumkin bo‘lgan tovarlar 
va xizmatlarning umumiy hajmini, yoki milliy iqtisodiyotdagi yalpi sarflar 
miqdorini bildiradi. Boshqa sharoitlar o‘zgarmay qolganda, narx darajasi qancha 
past bo‘lsa, iste‘molchilar (mamlakat ichidagi hamda chet eldagi) milliy ishlab 
chiqarish real hajmining shuncha katta qismini va aksincha, narx darajasi qancha 
yuqori bo‘lsa, shuncha kam qismini sotib oladi. Shunday qilib, narx darajasining 
oshishi, boshqa sharoitlar o‘zgarmay qolganda yalpi talab hajmining kamayishiga 
sabab bo‘ladi. Aksincha, narx darajasining pasayishi yalpi talabning oshishiga olib 
keladi. Yalpi talabga narxdan tashqari ta‘sir qiluvchi omillarning o‘zgarishi ham 
yalpi talab hajmining o‘zgarishiga olib keladi. 
18.1-chizma. Yalpi talab egri chizig’i. 
Yalpi talab hajmiga narxdan tashqari ta‘sir etuvchi omillar quyidagilar: 

---

273 
Iste’molchilik sarflaridagi o’zgarishlar. Bu iste‘molchi farovonligi, iste‘-
molchining kutishi, iste‘molchining qarzlari va soliqlarning o‘zgarishi natijasi hi-
soblanadi. Aholi sonining o‘zgarishi ham mazkur sarflarga ta‘sir ko‘rsatadi. 
Iste’molchining farovonligi iste‘molchi ega bo‘lgan barcha moliyaviy 
aktivlarga (aktsiya va obligatsiya) hamda uy va yer kabi ko‘chmas mulklarga 
egaligiga bog‘liq bo‘ladi. Ularning real qiymatining keskin kamayishi tovar xarid 
qilishining kamayishiga olib keladi. Iste‘molchilik sarflarining qisqarishi natijasida 
yalpi talab kamayadi. Aksincha moddiy va moliyaviy qimmatliklar real 
qiymatining oshishi natijasida, narxlarning mavjud darajasida iste‘molchilik 
sarflari o‘sadi. Uy va yer real qiymatining keskin kamayishi, narx umumiy 
darajasining o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lmagan holda iste‘molchi farovonligining 
pasayishiga olib keladi.