Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Xalqaro mehnat taqsimoti (XMT) alohida mamlakatlarning tovar va 
xizmatlarning ma’lum turlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashuvini ifodalaydi. 
Alohida mamlakatlarning bunday ixtisoslashuvi mahsulotlari ustun darajada 
eksportga yo‘naltirilgan xalqaro ixtisoslashgan tarmoqlarining shakllanishiga 
olib keladi. 
Dastlabki davrlarda xalqaro mehnat taqsimotining rivojlanishi asosan tabiiy 
sharoitlardagi tafovutlarga asoslangan. Binobarin, ishlab chiqarish baynalminal 
xususiyat kasb etib, milliy xo‘jaliklar doirasidan tashqariga chiqa boshlagach, 
ularning negizidan barqaror mehnat taqsimoti va jahon bozori tarkib topgan. 
Hozirgi vaqtda xalqaro mehnat taqsimoti turli ijtimoiy tizimlarni o‘z ichida oluvchi 
umumjahon xo‘jaligi doirasida rivojlanishi sababli ularda qatnashayotgan 
mamlakatlar bir xil sharoitda emas. Bu hol ularning turli jo‘g‘rofiy ahvoli, tabiiy 
resurslarining tarkibi va miqdori, rivojlanish ko‘lami, darajasi va iqtisodiyotini 
tuzilishi, ichki bozorning hajmi bilan belgilanadi. 
Ana shu farqlar sababli ayrim mamlakatlarda bir xil tovarlarni ishlab chi-
qarishdagi xarajatlar darajasi ham turlicha bo‘ladi. Shuning uchun har bir 
mamlakat o‘zi nisbatan qulayroq, kamroq xarajat bilan ishlab chiqaradigan 
tovarlarni boshqa mamlakatlarga sotishga va aksincha, jahon bozoridan o‘zidan 
ishlab chiqarish uchun xarajat ko‘proq bo‘ladigan yoki tabiiy yoxud boshqa 
sharoitlarga ko‘ra umuman ishlab chiqarib bo‘lmaydigan tovarlarni sotib olishga 
intiladi. 
Tovarlar mamlakatlar o‘rtasida jahon narxlari asosida ayriboshlanadi. Ular 
baynalminal qiymatga asoslanadi. Buning ma‘nosi shuki, baynalminal iqtisodiy
resurs sarflari jahon bozorida e‘tirof qilinadi. 
Ayni vaqtda, jahon narxlarining tashkil topishiga tashqi savdo va valyuta 
cheklashlari, valyutalar qiymatining o‘zgarib turishi, xalqaro monopoliyalar 
siyosati, birjadagi chayqovchilik va boshqa shu kabilar ta‘sir ko‘rsatadi. Shu 
sababli ayrim mamlakatlarning jahon bozoridagi raqobatlashuv layoqatidagi 
farqlar, pirovard natijada mehnat unumdorligining milliy darajadagi farqlarini aks 
ettiradi. 

---

466 
Rivojlangan 
mamlakatlarda 
iqtisodiyotning 
keyingi 
yillarda 
yangi 
texnologik asoslarga o‘tish jahon xo‘jalik aloqalarining tez o‘sishi bilan birga 
boradi. Ishlab chiqarish jarayonlarining baynalminallashuvi o‘zining har ikkala 
shaklida: integratsion (milliy xo‘jaliklarning yaqinlashuvi, o‘zaro moslashuvi 
orqali) va transmilliy (xalqaro ishlab chiqarish majmuasining tuzilishi orqali) 
shakllarida kuchayadi. Jumladan, rivojlangan Evropa integratsion hamjamiyati (EI) 
doirasida tovarlar, xizmatlar va ishchi kuchining erkin harakati amalga oshiriladi. 
Shimoliy Amerika umumiy iqtisodiy hamkorlik AQSh, Kanada va Meksika iqti-
sodiyotining integratsiyasini ko‘zda tutadi. Davlatlararo integratsiyaning kuchayi-
shi janubiy-sharqiy Osiyo, O‘rta Osiyo, arab dunyosi, Afrika va Markaziy Amerika 
mamlakatlari uchun ham xarakterli bo‘lib bormoqda.