Bozorlar samaradorligi

 
 
Rasm 
isteʻmolchi ortiqchaligiga 
narx qanday ta’sir qiladi 
Narx 
Narx
Miqdor 
Miqdor 
Iste’mol 
ortiqchaligi 
Yangi iste’molchilarga 
iste’mol ortiqchaligi 
Talab 
Talab 
Ilk iste’mol 
ortiqchaligi 
ilk iste’mol ortiq- 
chaligiga qoʻshilgan 
iste’mol ortiqchaligi 
(a) P
1
 narxdagi iste’mol ortiqchaligi 
(b) P
2
 narxdagi iste’mol ortiqchaligi 
(a) rasmda P
1
narx, Q
1
talab hajmi va ABC uchburchak maydoni iste’molchi ortiqchaligiga 
teng. Narx P
1 
dan P
2
ga tushganda talab hajmi Q
1
dan Q
2
ga koʻtariladi va iste’molchi 
ortiqchaligi A¾F uchburchak maydoniga koʻpayadi. Iste’molchi ortiqchaligidagi oʻsish 
(BCFD maydon) qisman yuz beradi. Chunki mavjud iste’molchilar kamroq toʻlaydi (BCED 
maydon) va past narxlarda qisman yangi iste’molchilar bozorga kirib keladi (CEF maydon). 

---

91 
6.2 Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi 
 
Endi biz bozorni boshqa tomoniga murojaat qilsakda va 
sotuvchilarning bozordagi ishtiroklaridan olayotgan foydalarini koʻrib 
chiqsak. Sotuvchilar farovonligining tahlili xaridorlar farovonligining 
tahlili bilan bir xilligini koʻramiz. 
Xarajat va sotish xohishi 
Tasavvur qilingki, siz uy egasisiz va shu uyni ta’mirlashni 
xohlaysiz. Siz 4 ta ta’mirlash xizmatlarini koʻrsatuvchi odamlarga 
murojaat qilasiz: Mariya, Frida, Jorjiya va Grenma. Agar narx toʻgʻri 
kelsa, har bir xizmatchi bu ishni qilishga tayyor. Siz 4 ta xizmatchini 
narxini koʻrib chiqing va kim bu ishni arzonroq narxda bajarishini taklif 
qilib kimoshdi savdosini oʻtkazing. Har bir ta’mirchi agar narx 
qilinadigan ishga toʻgʻri kelsa, ishni bajarishga tayyor. Bunda narx 
xizmatchining toʻgʻri keladigan narxini bildiradi, bu narx xizmatchining 
qoʻshimcha xarajatlarini (boʻyoq choʻtka va hokazolar) va qilinadigan 
mehnatni oʻz ichiga oladi. 
2-jadval har bir xizmatchining mehnat narxini koʻrsatadi. 
Xizmatchining ishi uchun olayotgan narx pastligi sababli narx bu 
xizmatni sotish oʻlchovi hisoblanadi. Har bir xizmatchini mehnatini 
narxi tannarxdan baland boʻlganda, sotish xohishi yuz beradi. Har bir 
xizmatchi xizmatini tannarxidan baland narxga sotishga harakat qiladi 
va undan past narxga sotishni rad etadi. Agar narx teng boʻlib qolsa, 
unga bu ishni bajarishning ahamiyati boʻlmaydi. U holda xizmatchi oʻz 
kuchi va vaqtini boshqa narsaga sarflash tarafdori boʻladi. Ish narxini 
taklif qilishganda, boshida narx baland boʻladi, lekin keyin raqobat 
natijasida narx pasayadi. Boshida Grendma ish uchun 600$ soʻraydi va 
ish unda uni tannarxi 500$ boʻlganligi uchun, bozorda qoladi, boshqalar 
Mariya, Frida, Jorjiya bu ishni 600$dan kamiga qilishni xohlashmaydi. 
Ahamiyat bering, ish bu ishni arzonga bajaradigan xizmatchiga tegadi. 

---

92 
Bu ishni olganidan Grendma qanday foyda koʻradi? Bu ish uchun 
500$ sarflasa va ish uchun 600$ olsa, u holda xizmatchi 100$ ishlab 
chiqaruvchi ortiqchaligiga ega boʻladi. Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi 
ish uchun olingan narx ayiruv tannarxga teng. Ishlab chiqaruvchi 
ortiqchaligi sotuvchining bozordagi ishtirokidan olinayotgan foydani 
hisoblaydi. 
Endi ikkita har xil misolni koʻrib chiqamiz. Faraz qiling siz ikkita 
uyni ta’mirlashingiz kerak. Yana ishni 4 kishiga taklif qilasiz. Hech 
qaysi xizmatchi ikkala uyni ta’mirlash imkoniga ega emas deb 
hisoblaylik. Narx ikkita talabgor qolguncha pasayaveradi. Bu holda 
tanlov ish uchun har biri $800 (yoki ozgina pastroq) taklif qilayotgan 
Jorjiya va Grendma oʻrtasida toʻxtaydi. Jorjiya va Grendma ishni shu 
narxga bajarishga tayyor, lekin Mariya va Frida narxni tushirishni 
xohlashmaydi. $800 narxda Grendma $300 va Jorjiya $200 ishlab 
chiqaruvchi ortiqchaligiga ega boʻladi. Bozordagi umumiy ishlab 
chiqaruvchi ortiqchaligi bu holatda $500 ni tashkil etadi.