Bozorlar samaradorligi

Taklif roʻyxati va taklif 
egri chizigʻi 

---

94 
5-rasm taklif egri chizigʻi bizning 2ta misolimizdagi ishlab 
chiqarish ortiqchaligini hisoblash uchun ishlatiladi. (a) chizmada biz 
narx 600$ deb hisoblaymiz. Bu holda taklif miqdori 1ga teng. Narx va 
taklif egri chizigʻi orasidagi maydon 100$ga teng. Biz buni 
Grandmaning ishlab chiqarish ortiqchaligi sifatida hisoblagandik. 5- 
rasm (b) chizmasi $800 narxdagi ishlab chiqarish ortiqchaligini 
koʻrsatadi. Bu holatda narxning past va taklif egri chizigʻining yuqorisi 
2 ta burchakning umumiy maydoniga teng. Bu maydon $500 ga teng. 
Ishlab chiqarish ortiqchaligi biz oldin hisoblaganimizdek Grandma va 
Jorjiyani ikkita uyni boʻyaganida koʻrinadi. Bu misol taklif egri 
chizigʻiga tegishli, past narx taklif egri chizigʻining yuqorisi bozordagi 
ishlab chiqarish ortiqchaligini oʻlchaydi. Mazmun shundaki: taklif egri 
chizigʻining yuqorisi sotuvchilarning narxini ishlab chiqarish va narx 
oʻrtasidagi farqni oʻlchaydi. Bundan kelib chiqadiki, umumiy maydon 
bu barcha sotuvchilarni ishlab chiqarish ortiqchaligining yigʻindisiga 
teng. 
Qanday qilib yuqori narx ishlab chiqarish ortiqchaligini 
oshiradi 
Sotuvchilar tovarlari uchun yuqori narx olishni xohlashlari hech 
kimni hayratga solmaydi.
Lekin yuqori narx sotuvchilarning farovonligiga qanchalik ta’sir 
koʻrsatadi? Ishlab chiqarish ortiqchaligi bunga aniq javobni beradi. 6- 
rasm koʻp sotuvchiga ega boʻlgan bozordagi taklif egri chizigʻini keskin 
koʻtarilishini koʻrsatadi. 
Taklif egri chizigʻi oldingi rasmdan farq qilinishiga qaramay, 
ishlab chiqarish ortiqchaligi bir xil yoʻl bilan hisoblanadi. Ishlab 
chiqarish ortiqchaligi narxdan past va taklif egri chizigʻidan yuqori 
boʻladi. (a) chizmada narx P
1
va ishlab chiqarish ortiqchaligi ABC 
maydonida yotadi. (b) chizmada narx P
1
dan P
2 
ga oʻsgandagi holat 

---

95 
kuzatiladi. Ishlab chiqarish ortiqchaligi bu holda ADFga teng. Ishlab 
chiqarish ortiqchaligining bu turdagi oʻsishining 2 tomoni mavjud.
]Birinchisi Q
1
da tovarlarni past narxda P
1
da sotayotgan sotuvchilar 
yashash darajasi yaxshiroq, chunki ular tovarlari uchun koʻproq haq 
olishadi. Mavjud sotuvchilarning ishlab chiqarish ortiqchaligidagi oʻsish 
BCED maydoniga teng. 
Ikkinchidan, bozorlarda yuqori narxda tovar sotishni xohlagan 
ba’zi yangi sotuvchilar kelishi va uning natijasida taklif miqdori Q
1
dan 
Q
2
ga oʻsadi. Bozorga yangi kelayotganlarning ishlab chiqarish 
ortiqchaligi CEF burchagida yotadi. 
Tahlildan 
koʻrinib 
turganidek, 
biz iste’molchi ortiqchaligidan 
xaridorlarning farovonligini aniqlagan boʻlsak, ishlab chiqarish 
ortiqchaligi yordamida sotuvchilarning farovonligini aniqlaymiz. Bu 
ikki oʻlchov usuli bir-biriga oʻxshashligi sabab ularni ikkalasini ham 
ishlatish tabiiydir. Keyingi bobda biz aynan shu masalani koʻrib 
chiqamiz.
(a) rasmda tovar narxi 600$ va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi 100$. (b) 
rasmda tovar narxi 800$ va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi 500$.