Bozorlar samaradorligi

 
Isteʼmolchi ortiqchaligini oʻlchashda talab egri chizigʻidan 
foydalanish 
Isteʼmolchi ortiqchaligi mahsulotga boʻlgan talab egri chizigʻi 
bilan bogʻliq. Ularning bogʻliqligini yuqorida keltirilgan Elvis 
Presleyning nodir albomi misolida koʻrib chiqamiz. 
Biz albomga boʻlgan talab miqdorining jadvalini aniqlashimiz 
uchun ehtimoliy toʻrt xaridorning toʻlov uchun tayyorligidan 
foydalanamiz. 1-rasmda talab miqdori haqida ma’lumot keltirilgan. Agar 
narx 100$ dan yuqori boʻlsa, savdo 0 ga teng boʻladi, chunki hech 
qaysi xaridor bu albom uchun undan qimmatroq narxda sotib olmoqchi 
emas. Agar narx 80$ va 100$ oraligʻida boʻlsa, talab miqdori 1ga teng, 
chunki faqat Jon bunday yuqori narxni berishga tayyor. Agar narx 70$-
80$ atrofida boʻlsa, talab miqdori 2, chunki Jon va Pol bu miqdordagi 
mablagʻni toʻlashga tayyor. Shu tarzda talab jadvalini mavjud narxlar 
asosida tahlil qilishimiz mumkin. Shu tariqa talab miqdori toʻrt 
xaridorning toʻlov uchun tayyorligiga binoan turli xil boʻladi. 
1-chizmada keltirilgan grafik, talab egri chizigʻi talab jadvaliga 
mos kelishini koʻrsatadi. Bunda eng yuqori talab miqdori va toʻlov 
uchun tayyorligi oʻrtasidagi munosabatlarga e’tibor berish zarur. Har 
qanday miqdorda talab egri chizigʻi belgilagan narx eng quyi toʻlashga 
tayyor xaridorni koʻrsatib beradi, bu xaridor oʻzi xohlagan narxdan 
oshsa, birinchi boʻlib savdodan chiqib ketadi. 4-albomni misol qilib 
olsak talab egri chizigʻining yuqori koʻrsatkichi 50$ boʻladi bu Ringo 
(eng quyi narxda sotib oluvhci xaridor)ning toʻlashga tayyorligidan kelib 
chiqadi. Agar 3 albom misolida olib koʻrsak, bunda talab egri 
chizigʻining eng yuqori koʻrsatkichi 70$ teng boʻladi va bu eng quyi 
narxda sotib olish istagini bildirgan Jorjga qarab belgilanadi.

---

87 
Chunki talab egri chizigʻi xaridorlarning toʻlashga tayyorligiga 
ta’sir koʻrsatadi va biz uni isteʼmolchi ortiqchaligini oʻlchashda ham 
qoʻllashimiz mumkin. 2-rasmda bizning ikkita misol orqali iste’molchi 
ortiqchaligini hisoblashda talab egri chizigʻidan foydalanadi. (a) 
chizmada narx 80$ (va undan baland), talab miqdori 1. Eʼtibor bering, 
narx va talab egri chizigʻi oʻrtasidagi farq 20$ga teng. Bu miqdor biz 
avval hisoblaganimizdek, 1ta albom sotilgandagi aniq isteʼmolchi 
ortiqchaligi demakdir. 2-rasmning (b) chizmasi narx 70$ (va undan 
baland), boʻlgandagi isteʼmolchi ortiqchaligini koʻrsatadi. Bu holatda, 
narx va talab egri chizigʻi ikkita burchakning yigʻindisiga teng. Jonning 
bu narxdagi isteʼmolchi ortiqchaligi 30$ va Paulniki 10$ ga teng. Bu 
maydon 40$ tashkil etadi.
Yana bir bor takrorlaymizki, bu biz yuqorida hisoblagandek 
isteʼmol darajasidir. Bu misoldan talab darajasiga aloqador quyidagi 
xulosa kelib chiqadi: quyi talab egri chizigʻi va yuqori narx bozordagi 
isteʼmolchi ortiqchaligini keltirib chiqaradi. Bu haqiqat, chunki talab 
egri chizigʻining yuqoriligi isteʼmolchilarning tovar uchun toʻlaydigan 
Rasm 
Quyida1 jadvaldagi xaridor uchun talab roʻyxati koʻrsatilgan. Grafikka muvofiq talab egri 
chizigʻini koʻrsatadi. Talab egri chizigʻining balandligi xaridorlarning sotib olishga 
tayyorligini koʻrsatadi.