Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm
Download 1.59 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Båtà-nurlànish. Yadrîdà nuklînlàrning bir-birlàrigà àylànishi
bilàn bîg‘liq bo‘lgàn bîshqà o‘zgàrishlàr hàm ro‘y båràdi. Ìàsàlàn, yadrî elåktrînlàr îqimini chiqàrishi mumkin. Bu hîl b- nurlànish (yåmirilish) dåb nîmlànàdi. Siljish qîidàsigà muvîfiq, b- nurlànishdà yadrîning màssà sîni o‘zgàrmàydi: Z A Z A X Y e ® + + - 1 1 0 , (35.2) Ushbu ifodadan ko‘rinib turibdiki, b- nurlànish nàtijàsidà kimyoviy elåmånt Ìåndålåyåv dàvriy siståmàsidà bir kàtàkchà o‘nggà siljiydi. Bunda yadrîning màssà sîni o‘zgàrmàgàni (A = const) uchun undàgi nuklînlàr spinlàrining yig‘indisi hàm o‘zgàrmày qîlishi kåràk. Låkin yadrîdàn îtilib chiqàyotgàn elåktrîn + 1 2 yoki - 1 2 spingà egà bo‘làdi. Undà yadrîning spini någà o‘zgàrmày qîlàdi, dågàn sàvîl tug‘ilàdi. Òàjribàlàrning ko‘rsàtishichà, màzkur elåmånt yadrîsidàn uchib chiqàyotgàn elåktrîn hàr õil, jumlà- dàn, E max
gàchà enårgiyagà egà bo‘lishi mumkin. Shu bilàn birgà, uchib chiqàyotgàn elåktrînning enårgiyasi, dîimî yadrîning b- yemirilishgàchà và b- yåmirilishdàn kåyingi enårgiyalàrining fàrqidàn kichik bo‘làdi. Bîshqàchà àytgàndà, b- yåmirilishdà go‘yoki 134 yadrî enårgiyasining bir qismi izsiz yo‘qîlgàndåk tuyulàdi. Bu hîl b- yåmirilishdàgi elåktrînlàr enårgåtik spåktrining uzluk- sizligidàn hàm ko‘rinib turibdi (62- ràsm). Enårgiyaning sàqlànish qî- nunigà ko‘ra bundày hîl bo‘lishi mumkin emàs! Òàjribà nàtijàlàrini chuqur tàhlil qilgàn V.Pàuli, enårgiyaning shu yetishmàgàn qismini o‘zi bilàn îlib kåtàdigàn và yadrî spinining o‘zgàrmày qîlishigà sàbàb bo‘làdigàn yanà bittà zàrrà bo‘lishi kåràk, dågàn õulîsàgà kåldi. Nåytrinî. Dåmàk, Pàulining fikrichà, b- yåmirilishdà yadrîdàn elåktrîn bilàn birgà, yanà bittà nåytrinî (n) dåb ataluvchi zàrrà chiqàdi. Nåytrinî so‘zi itàlyanchà nåytrînchà, kichkinà nåytrîn mà’nîsini ànglàtàdi. U zàryadgà và tinchlikdàgi màssàgà egà emàs. Spini esà elåktrînning spinigà tång. Elåktrîn và nåytrinî yadrîdàn uchib chiqqàndà spinlàri qàràmà-qàrshi bo‘lib, bir-birlàrini kîm- pånsàtsiyalàydi và shuning uchun yadrîning spini o‘zgàrmày qîlàdi. Shuningdåk, b- yemirilishdàgi enårgiya uchun E b + E n = E max
ifoda o‘rinli, ya’ni enårgiyaning yetishmàgàn qismi nåytrinî enårgiyasidir. Àmmî b- yemirilishdà yadrîdàn îtilib chiqàyotgàn elåktrînlàr qàyårdàn kålib qîlgàn, dågàn sàvîl tug‘ilàdi. Àõir yadrî prîtînlàr và nåytrînlàrdàn tàshkil tîpgàn-ku! Shuning uchun hàm b- yemi- rilishni tushuntirib bårish yadrî fizikàsining eng qiyin muàmmî- làridàn biri bo‘lgàn. Uni yechish itàliyalik màshhur fizik E.Fårmigà nàsib etgàn. Fårmi gi pîtåzàsigà ko‘rà, yadrîdàgi nuklînlàrning dîimî bir-birlàrigà àylànib turishlàri ro‘y båràdi và shuning nàti- jàsidà elåktrîn và àntinåytrinî (nåytrinîgà qàràmà-qàrshi zàrrà) vujudgà kålàdi. Download 1.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|