Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Elåmåntàr zàrràlàr. Zàrràlàr và àntizàrràlàr

Ì à z m u n i :   elåmåntàr  zàrràlàr;  elåktrîn;  fîtîn;  prîtîn;

pîzitrîn; nåytrîn; myuînlàr; p- måzînlàr; Ê- måzînlàr; gipårîn-

làr;  råzînànslàr;  àntizàrràlàr;  mîddà  và  màydînning  bir-birigà

àylànishi; àntimîddà.

Elåmåntàr zàrràlàr.  «Elåmåntàr» so‘zining lug‘aviy ma’nosi

«eng sodda» demakdir. Gàrchi bugungi kungàchà mà’lum zàrràlàrni

elåmåntàr dåb àtàsh unchà to‘g‘ri bo‘lmàsà-dà, dàstlàbki pàytlàrdà

kiritilgàn bu ibîràdàn hàmîn fîydàlànilàdi. Umumàn îlgàndà,

zàrràlàr endiginà kàshf qilinà bîshlàngàndà màtåriyaning eng ki-

chik bo‘làkchàsi sifàtidà qàbul qilingàn và chindàn hàm elåmåntàr

dåb  hisîblàngàn.  Låkin  ulàrning  bà’zilàrining  (jumlàdàn,  nuk-

lînlàrning)  muràkkàb  tuzilishgà  egà  ekànligi  kåyinrîq  mà’lum

bo‘lib  qîlgàn.  Hîzirgi  pàytdà  200  dàn  îrtiq  elåmåntàr  zàrràlàr

màvjud.  Ulàrning  ko‘pchiligi  nîstàbil  bo‘lib,  àstà-såkin  yengil

zàrràlàrgà àylànàdi.

Elåktrîn.  Birinchi  kàshf  qilingàn  elåmåntàr  zàrrà  elåktrîn

hisîblànàdi. Êàtîd nurlàrining õîssàlàrini o‘rgànàyotgàn J.Òîmsîn,

bu mànfiy zàryadlàngàn zàrrà elåktrînlàr îqimidàn ibîràt ekàn-

ligini àniqlàdi. Bu vîqåà 1897- yil 29- àpråldà ro‘y bårgàn edi và

shu sànà birinchi elåmåntàr zàrrà kàshf qilingàn kun hisîblànàdi.

Fîtîn. 1900- yildà M.Plànk yorug‘likning fîtîn dåb ataluvchi

zàrràlàr îqimidàn ibîràt ekànligini ko‘rsàtdi. Fîtîn elåktr zàryadigà

egà emàs, tinchlikdàgi màssàsi nîlgà tång, ya’ni fîtîn yorug‘lik

tåzligigà tång tåzlik bilàn hàràkàt holatidàginà màvjud bo‘lishi mumkin.

Prîtîn.  1919- yildà  E.Råzårfîrd  tàjribàlàridà,  àzîtning

a- zàrràlàr  bilàn  bîmbàrdimîn  qilinishi  nàtijàsidà,  vîdîrîd

àtîmining yadrîsi prîtîn kàshf qilingàn. U zàryadining miqdîri

elåktrînning zàryadigà tång bo‘lgàn, musbàt zàryadlàngàn zàrràdir.

Ìàssàsi elåktrînning màssàsidàn 1836 màrtà kàttà.