Budjet nazorati

Takrorlash va munozara uchun savollar. 
1. Budjet tashkilotlarida xarajatlar smetalarini tuzish hamda rasmiylashtirishni 
tekshirish qanday amalga oshiriladi? 
2. Xarajatlar smetalarini tarkibiy qismlari va ularning asoslanganligini 
tekshirish usullarini ko’rsating. 
3. Shtatlar jadvalini tuzilishi tartibi va unga rioya etilishini nazorati, 
4. Budjetdan tashqari mablag’lar tushunchasiga izoh bering. 
5. Budjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha daromadlar va xarajatlar smetalarini 
qanday tekshiriladi? 
Adabiyotlar: 
11. R.Dodj Kratkoe rukovodstvo po standartam i normam audita: Per. s angl., 
predislovie S.A.Stukova. (Audit: teoriya i praktika). – M.: Finansi i 
statistika; YuNITI, 2009. 
12. Ibragimov A., Sugirbaev B. Byudjet nazorati va auditi. – T.: 
InfoCOM.UZ”2010.
13. Karimova Z.X., Djamalov X.N., Islamkulov A.X. Byudjet tizimi. O’quv 
qo’llanma. T.: “VORIS NASHRIYOT”., 2012 y.
14. Ostanaqulov M. Davlat sektori va buxgalteriya hisobi. - T.: "IQTISOD-
MOLIYa", 2009. 132-b
15. Internet saytlari:
www.gov.uz
www.mf.uz
www.tfi.uz 

---

4-mavzu: Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar hamda nomoddiy aktivlar 
hisobining nazorati 
 
1. Asosiy vositalar hamda nomoddiy aktivlar hisobi nazoratining maqsadi, 
vazifalari va manbalari 
Asosiy vositalar xo’jalik subektlari moddiy-texnik bazasining asosini 
tashkil qiladi va iqtisodiy samaradorlikning yuqori suratlarini taminlashda 
muhim rol o’ynaydi. Iqtisodiy va moliyaviy inqirozlar muqarrar xukum 
surayotgan va kelib chiqishi mumkin bo’lgan hozirgi iqtisodiy sharoitda 
iqtisodiyotni diversivikatsiyalash va asosiy vositalarni modernizatsiya qilish 
usitivor vazifalardan biri bo’lib turibdi. Bu vazifalarni bajarilishini asosiy 
vositalar ob’ektlarini sifatli nazorat tizimini tashkil qilish va tekshirishlarni 
oqilona amalga oshirish taminlab beradi. 
Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar nazoratining bosh maqsadi - ularning 
saqlanish holati va samarali ishlatilishi, belgilangan tartibda, o’z vaqtida kirim 
va chiqim qilinishi, to’g’ri baholanishi va buxgalteriya hisobida aniq aks 
ettirilishini aniqlashdan iboratdir. Tekshirish jarayonida budjet tashkilotlarini 
asosiy vositalar bilan ta’minlanganlik darajasi, ortiqcha yoki foydalanilmyotgan 
ob’ektlarning mavjudligi o’rganiladi va hisobdagi asosiy vositalardan samarali 
foydalanish choralari belgilanadi.
Belgilangan maqsadga erishish uchun tekshirish ishlarini mantiqiy ketma-
ketlikda amalga oshirish zarurdir. Buning uchun birinchi navbatda tashkilotning 
boshqarma, bo’lim, uchastka va boshqa tarkibiy tuzilmasiga kiruvchi 
bo’g’inlarda asosiy vositalarning saqlanish holati aniqlanadi. 
Ikkinchidan, asosiy vositalarning qonuniy qabul qilinishi va kirimining 
o’z vaqtida amalga oshirilganligi tekshiriladi. 
Uchinchidan, 
asosiy 
vositalar 
harakatini 
xujjatlarda 
to’g’ri 
rasmiylashtirilganligi hamda hisob registrlarida o’z vaqtida aks ettirilganligi 
tekshirishdan o’tkaziladi. 
To’rtinchidan, belgilangan tartibda asosiy vositalarga eskirish hisoblash va 
qayta baholash hamda ularni buxgalteriya xujjatlari, hisob registralarida qayd 
etib borilishi tekshiriladi. 
Beshinchidan, asosiy vositalarni ta’mirlash xarajatlari hisobining yuritilishi 
tekshiruvdan o’tkaziladi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida asosiy vositalar qatorida tashkilot tomonidan 
ularda ishlab chiqarish, ishlar bajarish, xizmatlar ko’rsatish yoki tovarlarni 
sotish jarayonida foydalanish maqsadida uzoq muddat mobaynida tutib 
turiladigan, 
moddiy-ashyoviy 
mazmunga 
ega bo’lmagan 
mol-mulk 
ob’ektlaridan foydalaniladi. Bunday ob’ektlar nomoddiy akvtivllar deb 
nomlanib buxgalteriya hisobida alohida hisobvaraqda hisobga olinadi. 
Tekshiruvdan o’tkazish jarayonida bunday akvtivlarni hisobga olinishi alohida 
e’tibor qaratilgan holda amalga oshiriladi.
Nomoddiy aktivlarni nazoratdan o’tkazishning umumiy maqsadi – 
nomoddiy aktivlarning saqlanishi va tarkibini to’g’ri belgilanishini aniqlashdan 

---

iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni amalga oshirish 
zarur bo’ladi: 
• ob’ektlarni nomoddiy aktivlar tarkibiga olinishini belgilangan talablar 
darajasida amalga oshirilganligini aniqlash (O’zbekiston Respublikasida nomoddiy 
aktivlar hisobini yuritish 7-sonli BHMS bilan tartibga solinadi); 
• tashkilotda aktiv va unga bo’lgan mutloq huquqning mavjudligini 
tasdiqlovchi tegishli ravishda rasmiylashtirilgan xujjatlar (patentlar, guvohnomalar, 
boshqa muxofaza qiluvchi xujjatlar, tovar belgilari va boshqalar)ning mavjudligini 
aniqlash; 
• nomoddiy aktivlarning buxgalteriya hisobidagi harakatini xaqqoniyligini 
aniqlash; 
• aktivni kelgusida tashkilotning iqtisodiy foydasini ko’paytirishga qodirligi, 
shuningdek, korxonani aktivdan ushbu maqsadda foydalanish niyati mavjudiligini 
aniqlash; 
• tashkilot kutilayotgan kelgusidagi iqtisodiy foydani topaolishi uchun 
etarlicha resurslar mavjudligini yoki ularning hammabopligini isbotlash 
mumkinligini aniqlash va tekshiruvdan o’tkazish. 
Asosiy vositalarni nazoratdan o’tkazish manbalarini quyidagicha ifodalash 
mumkin: