Бухгалтерия щисобининг назарий асослари

Schyotlar tizimi - schyotlar tizimi yordamida korxona xajalik faoliyatini nazorat qilish va reja topshiriqlarini bajarilishi xaqida ma’lumotlar olish imkonini beradi. Xar bir xajalik operatsiyasini buxgalteriya xisobi schyotlarida aks ettirish ikkiyoqlama yozish usuli yordamida amalga oshiriladi;

Ikkiyoqlama yozish - usulining xususiyati shundaki, xar qanday xajalik operatsiyasiga tegishli bir summa buxgalteriya xisobida shu vaqtning azida ikkitadan kam balmagan schyotda aks ettiriladi. Xajalik operatsiyalarini buxgalteriya xisobi schyotlarida aks ettirish ikkiyoqlama yozish usuli yordamida amalga oshiriladi. Bu usul xajalik operatsiyalarini ikkiyoqlamaliligidan kelib chiqadi;

Buxgalteriya balansi - xajalik aktivlari yig’indisi bilan manbalar yig’indisining muvofiq kelishiga aytiladi. Balans ma’lum bir muddatga xajalik mablag’lari xolati xaqida axborot olish uchun xizmat qiladi. Balansda korxona mablag’larining joylanishi va tarkibi, mablag’lar manbalarining tashkil topishi xaqidagi axborot keltiriladi;

Xisobot - ma’lum bir muddatda korxonani ishlab chiqarish va xajalik faoliyati natijalari xaqida umumlashgan ma’lumotlar olish usulidir. Balans va xisobot yordamida xar bir korxona xajalik jarayoni va operatsiyalarini kuzatish, ularni xujjatlarda rasmiylashtirish, xisob ma’lumotlari xajalik faoliyatining xuquqiy axvoliga muvofiq kelishi ustidan joriy kuzatish va nazorat olib borishga erishiladi.

Buxgalteriya schyotlari tag’risida tushuncha
Schyotlar - bu korxonada bajariladigan moliyaviy va xajalik operatsiyalarining nomidir. Buxgalteriya schyotlari bir xajalik operatsiyalarini guruxlash va joriy xisoblash uchun maljallangan. Xajalik operatsiyalarini xar bir karinishi, xajalik mablag’lari va ularni manbalari tag’risida aloxida schyot ochiladi.
Buxgaltiya xisobining schyotlari quyidagilarga balinadi:

aktiv;	kontrpassiv;
passiv;	tranzit.
kontraktiv;

Aktiv schyotlar - bu schyotlarda korxonaning mablag’larni xisobi olib boriladi.
Passiv schyotda xajalik mablag’larini manbalari xisobga olinadi.
Aktiv schyotlarda korxonaga kelib tushgan mablag’lar debet bayicha, sarflanishi esa-kredit bayicha aks ettiriladi.
Passiv schyotlarda aksincha mablag’lar manbalarini kapayishi kredit bayicha, kamayishi esa debet bayicha aks ettiriladi.
Xajalik operatsiyalarini aks ettirishdan oldin schyot ochish zarur, buning uchun debet yoki kreditda balansdan qolgan boshlang’ich qoldiq yozib qayiladi. Boshlang’ich (dastlabki) schyotlarning qoldig’i aktiv schyotlarda debet tomoniga, passiv schyotlar esa kreditiga yozib qayiladi.
Adabiyotlar:

1. 
   Azbekiston Respublikasining «Buxgalteriya xisobi tag’risidagi +onuni». T.:,1996.
   
2. 
   «Azbekiston Respublikasining auditorlik faoliyati tag’risida»gi +onuni. Azbekiston Respublikasi moliyaviy qonunlari. № 8, T.,2000.
   
3. 
   Azbekiston Respublikasining soliq kodeksi. T.: «Azbekiston», 1998.
   
4. 
   www.ziyonet.uz
   
5. 
   www.nur.uz