Bundan tashqari "Ilk qadam davlat dasturi" tasis etilgan

Nutq melodikasi. Ma’lum tilga xos ohang vositalari majmui bo’lib. Monotonlikdan qochish imkonini beradi.
Nutq tempi. Nutqni talaffuz tezligi bo’lib, so’z mazmuni va talaffuz uslubiga bog’liq ravishda ma’lum bir qismlarini tezlashtirish yoki aksincha, sekinlashtirishdir.
Ritm. Ma’lum vaqt oralig’ida semantic yoki ekspressiv ma’noga ega bo’lgan nutq elementlarining ketma-ket almashinib turishidir. Matn shakllantirishning vositalaridan biridir.
Tanaffus. Ovoz chiqishini ma’lum vaqtga to’xtashidir, nutq elementlarining aytilishidagi tanaffuslar. Pauzalar nutq oqimini buzadi, bu esa nutqni idrok etishni osonlashtiradi. ¹⁴
Prosodika yordamida nutqida nuqsoni bo’lgan bolalarning nutq buzilishlarini bartaraf etish mumkin. Bunda bolaning yoshiga, individual xususiyatlariga, holatiga, nutq buzulish darajasiga va intellectual salohiyatiga inobatga olgan holatda yondashish lozim. Bolaning shu xususiyatlariga mos she’r, hikoya, matn va nutqiy monologlar tanlash lozim. Nutq prosodikasi bola uchun kommunikativ holatlarda muhim ahamiyatga ega. Nutq prosodikasini rivojlantirishda musiqa va harakatlardan foydalanish yanada samarali bo’ladi. Bunday mashqlarga quyidagilarni misol qilish mumkin.
Mimika yordamida asosiy his- tuyg’ularni ifoda etish qobiliyatini rivojlantirish:
Quvonch
"Tug'ilgan kun" Bolaning qo'lida xayoliy qopcha shirinliklar bor. Uni navbat bilan bolalarga uzatadi. Bolalar bolaga minnatdorchilik bildirishadi, yuz ifodalari, imo-ishoralar va ifodali harakatlar ularga bu taom yoqqanligini ko'rsatadi.
Qiziqish
“Nima bo'ldi?” O'qituvchi vaziyatni majoziy va ifodali tasvirlaydi,qiziqish, masalan: "Bizning hovlimizda bugun bog'chamiz bolalari o'rtasida musobaqalar bo'lib o'tadi. Yigitlar naqadar aqlli, kuchli, jasur va epchil ekanliklarini ko‘rsatishadi. Ular qanday vazifalarni bajarishi bilan qiziqasizmi? Bolalar qiziqishlarini mimika, duruş va ifodali harakatlar orqali ko'rsatishlari kerak.
Qayg'u
<> O'qituvchi bolalarga mimika, duruş, ifodali harakatlar yordamida chiroyli mashinani ipda ko'tarib yurgan va uning qanday chiqib ketganini va adashib qolganini sezmagan vaziyatni tasvirlashni taklif qiladi. .
G'azab
<> O'qituvchi bolalarni butun yoz davomida asal yig'ib, uyaga olib kelgan asalarilarni tasvirlashga taklif qiladi va birdan ularning yoniga ayiq chiqib keldi. Bolalar yuz ifodalari va ifodali harakatlar yordamida asalarilarning qanday g'azablanganligini va ayiqni haydab chiqarishlarini ko'rsatishlari kerak
Qo'rquv
< O'qituvchi bolalarni derazadan tashqarida momaqaldiroq bo'lgan, chaqmoq chaqnagan, momaqaldiroq gumburlagan vaziyatni tasavvur qilishni taklif qiladi. Bola uyda yolg'iz qoldi, momaqaldiroqni tomosha qildi, qo'rqib ketdi. Mimika va ifodali harakatlar yordamida bolalar qo'rquvni tasvirlashlari kerak. Ovoz yozuvi shaklida taqdim etilgan momaqaldiroqning tovushlari va shovqini ovozli hamrohlik sifatida ishlatiladi.
Nafrat
"Tuzli choy" O'qituvchi bolalarni choy ichayotganlarini tasavvur qilishni taklif qiladi, lekin shakar o'rniga kimdir tasodifan tuz quydi: "Choy sho'r bo'lib qoldi, mazasiz, og'izda qanday yoqimsiz! Bolalar jirkanchlikni tasvirlash uchun ifodali harakatlar va yuz ifodalaridan foydalanadilar.¹⁵
<- Sasha, biz tug'ilgan kunga ketayotganimizni bilasizmi?
- Ha. Biz nima beramiz?
- Bu Barbi qo'g'irchoqmi?
- Bunisi? Ajoyib. Mana qo'g'irchoq!
Gapning asosiy ohangini idrok etishni rivojlantirish:
“Qiziqarli ertak” Logoped bolalarni g'ayrioddiy ertakni “sehrli” tilda tinglashni taklif qiladi. Bolalar ertak nima haqida ekanligini aytib berishga harakat qilishlari kerak. Ertakning birinchi bandini o'qib chiqqandan so'ng, o'qituvchi bolalarga so'zlarning ritmik konturiga va intonatsiya vositalariga, ma'no va tovushga mos keladigan so'z birikmalarini tanlashga yordam beradi. Keyin bolalar o'qituvchi bilan birgalikda bayonotlarning asosiy ohangini va melodik dizaynini tahlil qiladilar, bayonotlarning kommunikativ turlarini - xabarlar, savollar, undovlarni aniqlaydilar. Natijada, bolalar o'qituvchi bilan birgalikda ertakni talqin qilishning o'z versiyasini o'ylab topadilar.¹⁶
Turli intonatsion tipdagi gaplarni takrorlash. Tugallangan hikoyaning intonatsiyasini o’rganish.
a) tugallangan rivoyatlarda
Eshiting va qaytaring." Logoped bolalarni oxirida (intonatsion markazda) pastroq ovoz bilan jumlalarni takrorlashni taklif qiladi. Talaffuz qo'lning mos keladigan pastga harakatlanishi bilan birga keladi.
Misol uchun.Uy. Bu uy. Mening uyim. Ona. Mening onam. Bu mening oyim.
Sovun. Mana sovun. Onam Milaga aziz. Biz yurayapmiz. Tashqarida issiq. Kuz.
Kuz keldi. Barglar tushmoqda. Bu barglarning tushishi.
“Atrofdagi dunyo”. O'qituvchi bolalardan ko'rgan narsalarni nomlashni so'raydi. Mana stol. Bu stol. "Yoddan o'rganing." O'qituvchi she'rni o'rganishni taklif qiladi va tugallangan she'rning intonatsion markazida ohangning pasayishini kuzatadi.Hikoya bayoni. Shu bilan birga, mahorat rivojlanmoqda mantiqiy urg’uni joylashtirish.
Keng va chuqur.Daryo ko'prik ostidan oqib o'tdi.To'siq ostida.Ko'prik ostida.Daryoda mo'ylovli mushuk yashar edi.U pastki qismida soatlab yotdi.Tushida ko'chib o'tdi.Va daryo bo'yida.Baliqchilar bor edi.Yomg'irda va quyoshli kunlarda.Ular to'rlarni o'rnatdilar.
b) aniqlashtirish, mantiqiy tanlash ma'nosi bilan hikoya gaplarni ishlab chiqish. Takrorlang. O'qituvchi intonatsion markaz bilan yakuniy bo'lmagan holatda hikoya gaplarini takrorlashni taklif qiladi. Intonatsion markazda ohangning pasayishi qo'lning mos keladigan harakati bilan birga keladi.
Misol uchun:
Onam keldilar. Mila ketdi. Mening qo'g'irchoq. Buni shunday qilish kerak. Mila qo'g'irchoq berdi. Mening qo'g'irchoq. Men kubni oldim
"Aniqlash." O'qituvchi ovozning kuchi va balandligiga tushadigan so'zni ta'kidlab, tushuntirishlarga muvofiq jumlani talaffuz qilishni taklif qiladi.
mantiqiy urg'u. Misol uchun:
Men zarni oldim (boshqa hech kim emas). Men yozuv mashinkasini olib keldim (unutish o'rniga).Masha bugun keldi (Tanya emas).Masha bugun keldi (va samolyot bilan kelmadi). Biz kecha teatrga bordik.(Bugun emas). Biz kecha teatrga bordik (boshqa hech kimga).
So'roq intonatsiyasini takrorlashni mashq qilish.
Umumiy savol.
Eshiting va qaytaring. Logoped bolalardan va so'zlarini takrorlashni so'raydi intonatsion markazda ovoz balandligini keskin ko'taradigan jumlalar:
a) bo'g'inlarda ohangni keskin oshirishni mashq
b) so‘zlarda ohangni keskin oshirishni mashq qilish (bir bo‘g‘inli so‘zlar: meniki? Seningmi? O‘zingmi?; ikki bo‘g‘inli so‘z: mushuk? Keldingmi? Ketdik?; ko‘p bo‘g‘inli so‘zlar: qiziqarlimi? Yaxshi? Yaxshi? Masha? Yuguramizmi? U keladimi? Sizga yoqdimi? va hokazo. n.);
c) iboralar va jumlalarda ohangni keskin oshirishni mashq qilish (mening uyim? sizning qo'g'irchog’ingiz? Lena uyga ketdimi? Siz bolalar bog'chasiga borasizmi?.
Misol uchun: Onam, dadam va buvim kelishdi. Biz futbol, shaxmat o'ynaymiz. Masha shirinliklar, pechene va tort olib keldi. Tashqarida yomg'irli, shamolli va bulutli havo. Stolda qog'oz, qalam va kraska bor.¹⁷


Xulosa
Xulosa qilib aytganda, bolalarda nutq kamchiliklarini barvaqt aniqlash, ularni maxsus ta'limga jalb etish, har tomonlama rivojlantirish, insonparvarlik, fidoyilik ruhida tarbiyalash, o’qitish, kasbga yo’naltirish, sog’lomlashtirish, hayotga tayyorlash va normal rivojlangan insonlar jamiyatiga moslashtirish amaliy logopediyaning vazifalariga kiradi.
Nutq murakkab ruhiy faoliyatdir. U ruhiy jarayonlarning tarkib topishiga va bolaning umuman barkamol bo'lib o'sishiga katta ta'sir ko'rsatadi. Nutq eshituv organlari vositasi bilan idrok etishga asoslangan bo'lib, atrofdagilarga taqlid etish yo'li bilan rivojlanib boradi. Og'zaki nutqning shakllanishida eshituv analizatori, nutqni harakatga keltiruvchi analizator ishtirok etadi. Nutqi to’liq rivojlanmagan bolalar bu- eshitish va intellekti normada bo’lgan holatda barcha nutq komponentlari fonetik-fonematik, leksik va grammatik shakllanishning buzilishi bilan harakterlanuvchi nutq buzilishi hisoblanadi. Nutqi to’liq rivojlanmaganliging bir nechta darajalari majvud. Nutqning barcha komponentlari 5 yoshgacha shakllanadi. Agar bola 3 yoshgacha ham gapirmasa nevropotolog ko’rigidan o’tishi kerak va u bolaga nutqi to’liq rivojlanmaganlikning qaysi darajasi ekanligini tashxis qo’yib beradi. Bunday bolalar bilan logoped o’zining maxsus dars mashg’ulotlarini olib boradi.
Mashg’ulotlar albatta, o’yin tarzida olib borilishi kerak. Chunki o’yin bolaning asosiy faoliyat turiga kiradi. O’yin xotirani, e’tiborni, predmentlar mohiyatini, vazifasini anglashga yordam beradi. Ushbu kurs ishining tahlilida logoritmikaning nutqi to’liq rivojlanmagan bolalar bilan olib boradigan mashg’ulotda o’rnini o’rgandim. Logoritmika- musiqa, harakat, so’z yordamida nutq buzilishini bartaraf etish hisoblanadi. Logopеdik ritmika faol tеrapiyaning o’ziga xos shakllaridan bo’lib, o’quv fani va uslubining majmuiga ta'sir vositasi qisoblanadi. Logopеdik ritmikaning vositalari quyidagilardir: turli yo’nalishdagi yurish va harbiylarcha yurish; nafas, ovoz va artikulyatsiyani rivojlantirish uchun mashqlar; muskullar tonusini boshqaruvchi mashqlar; diqqatni faollashtiruvchi mashqlar; hisobli mashqlar; musiqa kuzatuvisiz nutqiy mashqlar; musiqiy o’lchov yoki mеtr tuyg’usini shakllantiruvchi mashqlar; musiqiy tеmp tuyqusini shakllantiruvchi mashqlar; ritmik mashqlar; kuylash; musiqiy asboblarda o’yin mashqlari; nutqiy buzilishi bo’lgan odamlarning mustaqil musiqiy faoliyatlari; o’yinli faoliyat, ijodiy tashabbuslarni rivojlantirish uchun mashqlar; yakuniy mashqlar. Logoritmik vositalar musiqiy tarbiya ishida o’zining maxsus xususiyatiga egalik qiladi, biroq ular asosan asabiy-psixiatrik va logopеdik tashkilotlarda davolash-pеdagogik usul sifatida ko’rib chiqiladi. Sanab o’tilgan barcha ish turlarining qurilishida asosiy tamoyil – harakatning musiqa bilan zich aloqasidir. Musiqa uning buyuk qissiy ta'siri, ifodalovchi vositalar boyligi bilan qarakat usullari va mashqlarni tuganmas turli-tuman bo’lishi imkonini bеradi.
Logoritmik vositalardan foydalanishning kеyingi tamoyili ularga nutqiy matеrialni kiritish majburiyatini ko’zda tutadi. So’z o’ta turli-tuman shakllarda kiritilishi mumkin: bu qo’shiqlar matni, xorovodlar, kuylash bilan dramatizatsiya, bеrilgan mavzuda instsеnirovkalar, qarakatli o’yinlarda boshlovchining buyruqlari, stsеnariy olib boruvchi (rеjissyor) ning ko’rsatmalari va q.k. So’zni kiritish musiqiy ritmda emas, shе'riy qurilgan harakatlarning ritmiy bo’lishiga yordamlashuvchi bir qator mashqlar yaratishga imkon bеradi.
Logopеdik ritmika vositalarini nutqiy patologiyasi bo’lgan odamlarning mustaqil harakatli, musiqiy va nutqiy faoliyati asosida yotuvchi sеkin-asta murakkablashib boradigan ritmik, logoritmik va musiqiy-ritmik mashqlar hamda topshiriqlar tizimi kabi tasavvur qilish mumkin.