Бурҳониддин марғиноний исми, унвони ва куняси хусусида

Bir bukim, Quboning botqoqlik qora suyi bor, ko‘prugidin o‘zga yerdin kechib bo‘lmas, qalin cherik kelib ko‘prukda tiqilib, qalin ot va teva bu qora suvga yiqilib zoyi’ bo‘ldi. Uch –to‘rt yil mundin burunroq Chir suyining guzarida – o‘q shikast topib edilar, bu voqi’a andin yod berib, cherik eliga vahm g‘olib bo‘ldi”¹.
“Boburnoma”da keltirilgan Qubo to‘g‘risidagi ushbu ma’lumotning tarixiy ahamiyati shundaki, mo‘g‘ullar bosqini vaqtida Quva shahri yonidan oqib o‘tuvchi Quva soyining ko‘mib yuborilganligi natijasida uning atrofi botqoqlik holatiga kelib qolishi tabiiy bir hol edi. Binobarin, XX asr boshlariga qadar ko‘milib ketgan soy suvi yer betiga yaqin joylaridan sizib chiqib, shahriston atrofida ko‘llar hosil bo‘lganligini quvalik keksalar yodida hamon saqlanib qolgan.
Quva shahristonida qisman hayot kechirilganligini “Boburnoma”da keltirilgan ma’lumotlardan anglashish mumkin: “Qubodin Marg‘inonga kelildi. Qo‘chbekning otasi Sulton Ahmadbekka Marg‘ionni berilib edi aloyiq va avoyiq jihatidan mening bila ergasha olmay Marg‘inonda qoldi…
Karnondin xonlardin ayrilib, Sakon navohisidin Xo‘jand suyini sol bila kechib, Xo‘qon o‘rchini bila O‘sh ustig‘a ilg‘adik”.²
1996-2006 yilda Quva shahristonida olib borilgan arxeologik qazishmalar chog‘ida temuriylar davriga oid madaniy qatlamlarga duch kelindi va bu o‘z navbatida XIV - XV asrlarda Quvada turmush qishloq ko‘rinishida bo‘lsada davom etganligini isbotlaydi³.
Shu o‘rinda Qubo shahristonida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar natijasida haqida ayrim ma’lumotlarni keltirib o‘tsak. Chunki ushbu ma’lumotlar bizga Burhoniddin Marg‘inoniy davrishi Farg‘ona shaharlari to‘g‘risida tasavvurimizni boyitishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Ko‘hna Qubo shahristonini arxeologik jihatdan o‘rganishda taniqli qadimshunos olimlar B.A.Latinin, Ya.G‘ulomov, M Aminjonova, V.D.Jukov, X.Muhammedov, A.R.Muhammadjonov, V. A. Bulatova, I.Ahrorov va Yu.A.Zadneprovskiy, B. H. Matboboev hamda muhtaram ustozimiz G.P.Ivanovlarning xizmatlari kattadir. Shu kunga qadar Quva shahristonida olib borilgan tadqiqotlar va Quva tarixi bilan bog‘liq o‘nlab ilmiy maqola va kitoblar chop etilgan⁴. Biroq mazkur kitobimizning mavzuviy doirasidan
¹ Zahiriddin Muhammad Bobur. Boburnoma... 42-43.
² O‘sha asar. –B.76, 91.
³ Ivanov G.P. Arxeologicheskie rabotы Ferganskogo oblastnogo muzeya // Arxeologicheskie issledovaniya v Uzbekstane 2001 god. Tashkent, 2002. S. 63.
⁴ Bu haqda qarang: Zadneprovskiy Yu.A. Raskopki, shurfы na starom gorodishe Kuve v 1951 g. Farg‘ona viloyat o‘lkashunoslik muzeyining ilmiy arxivi № 207; Jukov V.D. Obsledovanie gorodiщa Staraya Kuva v 1956 g.// KSIIMK, vыp.80, 1960; Davidovich Ye.A. Samanidskie monetы Kubы. // SA, №2, 1960; Axrarov I. Srednevekovыe steklyannыe bokalы iz Kuvы. "Izvestiya AN
chiqiib ketmaslik uchun faqat birgina qadimshunos olimlar G.P.Ivanov hamda B Matboboevning “Qadimgi Quva (Qubo)” nomli maqolalaridan ayrim ma’lumotlotlarning keltirib o‘tmoqchimiz, xolos. Xususan, Genaddiy Petrovich Ivanovning “Qadimgi Quva shahri” nomli maqolasida Quva to‘g‘risida bildirgan fikrlariga e’tibor beraylik:
“VIII asr boshlaridagi voqealarni yorituvchi manba xabaricha Quboda Farg‘ona hukmdorining taxg vorisi qarorgoxi bo‘lgan. Bu shaharning siyosiy va iqtisodiy salohiyagini bu yerda zarb etilgan tangalar ham tasdiqlaydi. Qazishmalar mobaynida Quvada noyob tangalar ko‘plab topilgan va ular vodiydan tashqarida deyarli uchramaydi. Quva tangalarini chuqur o‘rgangan O.I. Smirnova bu shaharda VII — VIII asrlarda zarb qilingan deb xulosa beradi. Shunday qilib, Quva ilk o‘rta asrlarda muhim siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan shahar edi.




UzSSR", seriya obщestvennыx nauk, 1960, №4; Axrarov I. Srednevekovыe chernilisы s gorodisha Kuva // Obщestvennыe nauki Uzbekistane, № 1. Tashkent, 1962; Axrarov I.Kirpicheobjigatelnaya pech XI v. Na starom gorodiщe Kuva // IMKU, vыp.3, Tashkent, 1962; Axrarov I., Usmanova Z. Busы iz Kuvы.Tr.TashGU, vыp.200.Tashkent. 1963; Varxotova D.P. Ob odnom keramicheskom blyude VII – VIII vv. iz Kuvы // SA, № 3. 1964; Bulatova V. A. Nekropol X- XI vv. v Kuve // IMKU, vыp. 6, Tashkent, 1965; Bulatova V. A. Jiloy kompleks VII v. v Kuve // IMKU, vыp. 7, Tashkent, 1966; Bulatova V. Arxeologicheskie rabotы v rabade Kuvы VII-VIII v. // Srednevekovыy goroda Sredney Azii i Kazaxstana. L., 1970; Bulatova V.A. Drevnyaya Kuva. Tashkent, 1972; Bulatova Tepe Chillya-mazar // Istoriya i arxeologiya Sredney Azii. Ashxabad.: Ыlim, 1979; Axrarov I. Arxeologicheskie raskopki v shaxristane gorodiщa Kuva // IMKU, vыp.10, Tashkent, 1973; Smirnova O.I. O drevnetyurkskix monetax Kuvы (Fergana). (Predvaritelnoe soobщenie) // Pismennыe pamyatniki problemы istorii kulturы narodov Vostoka: XII godichnaya nauchnaya sessiya LO IV AN SSSR (kratkie soobщeniya), Moskva, 1977; Kochnev B.D. Karaxanidcheskiy chekan Kubы // // Proshloe Sredney Azii. D.: Donish, 1987; Hoshimov B. Qubo shahristonini o‘rganilishi tarixidan // “O‘zbekiston tarixining ayrim dolzarb muammolari” mavzuidagi viloyat ilmiy-nazariy anjumani materiallari. Farg‘ona, 1999; Raimkulov A., Ivanov G.P. Natelnыy krest s gorodiщa Kuva // IMKU, vыp.31, Samarkand, 2000; Shirinov T.Sh., Matboboev B.Kh., Ivanov G.P. Kubo city in Akhmad al-Fargoni's epoch. Tashkent, 1998; Ivanov G. Recent archaeological work in Kuva. Uzbekistan // Iran, vol. XXXVIII, London, 2000; Xodjaev .A. Izvlecheniya iz kitayskix istochnikov // Materialы po etnicheskoy istorii tyurkskix narodov Sentralnoy Azii. Tashkent, 2003; Ivanov G.P. Arxeologicheskie rabotы Ferganskogo oblastnogo muzeya // Arxeologicheskie issledovaniya v Uzbekistane – 2001 god, Tashkent, 2002; Ivanov G.P, Abdulahatov N. Quva shahristonidagi qazishmalar. // O‘zbekistonda arxeologik tadqiqotlar. Toshkent. 2003; Abdulahatov N.U. Quvadan topilgan sopol parcha tasviri // O‘zbekistonda arxeologik tadqiqotlar. Toshkent. 2004; Ivanov G.P. K voprosu o date zarojdeniya goroda Kuva // «Buyuk ipak yo‘li va Farg‘ona vodiysi» mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari. Toshkent, 2004; Gritsina A.A., Matbabaev B.X. K istoricheskoy topografii gorodov Ferganы na Velikom shelkovom puti (na primere Kubы i Osha) // «Buyuk ipak yo‘li va Farg‘ona vodiysi» mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari. Toshkent, 2004; Matbabaev B.X., Gritsina A.A. Kuvinskie usmadonы
// O‘zbekiston moddiy madaniy yodgorliklar tarixi. T., 2004. № 26; Abdulahatov N. Ko‘hna Qubo
ziyoratgohlari // Quva asrlar nigohida (Respublika ilmiy-amaliy seminar materiallari). Farg‘ona, 2006; Abdulahatov N. Yozma manbalarda Qubo tavsifi // Quva asrlar nigohida (Respublika ilmiy-amaliy seminar materiallari). Farg‘ona, 2006; Muhammadjonov A. Qubo – Quva demakdir. Moziydan sado.1(29). 2006; Ivanov G.P. Qadimgi Quva shahri // Farg‘ona vodiysining qadimiy shaharlari. T.,2008.