Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

 
№ 
Xo’jalik jarayonining 
mazmuni 
Provodka (o’tkazgich) 
Summa 
(sum) 
Dt 
Kt 
1 
2 
3 
4 
5 
1 
Asosiy 
ishlab 
chiqarishdagi 
ishchilarga ishxaqi hisoblandi 
 
 
2010 
 
 
6710 
1020000 
2 
Ishxaqi berish uchun hisob-kitob 
schyotidan kassaga pul olindi 
 
 
1000000 
3 
Xo’jalik 
xarajatlari 
uchun 
kassadan bo’nak berildi 
 
 
6000 
4 
Xodimlarga kassadan ish xaqi 
berildi 
 
 
970000 
5 
Mol 
yetkazib 
beruvchilardan 
olingan 
materiallar 
omborga 
qabul qilindi 
 
 
400000 

---

319 
6 
Materiallar uchun olingan 
bank 
ssudasi 
hisob-kitob 
schyotiga o’tkazildi 
 
 
350000 
7 
O’z va qtida berilmagan ishxaqi 
korxonaning hisob-kitob schetiga 
qaytarib topshirildi 
 
 
30000 
8 
Ombordan ishlab chiqarishga 
materiallar berildi
 
 
600000 
9 
Boshqa 
korxonaga 
asosiy 
vositalar vaqtincha ishlatishga 
berildi. 
 
 
200,0 
10 
Ishlab chiqarishda ishlatilmagan 
materiallar omborga qaytarildi 
 
 
1000 
11 
Ishchilarning ish xaqidan soliqlar 
ushlab qolindi 
 
 
120000 
12 
Hisoblangan ish xaqiga nisbatan 
qonunda belgilangan tartibda 
ijtimoiy 
sug’urtaga 
ajratma 
hisoblandi 
 
 
130000 
13 
Jo’natilgan tovarlar bo’yicha 
bank ssudasi korxonaning hisob-
kitob schetiga o’tkazildi. 
 
 
900000 
14 
Qarzdorlikni 
to’lash 
uchun 
hisob-kitob schetidan o’tkazildi: 
- bankka olingan ssuda bo’yicha 
- mol yetkazib beruvchilarga 
- sug’urta bo’yicha 
- byudjetga soliqlar bo’yicha 
 
 
700000 
650000 
130000 
110000 

---

320 
15 
Tayyor mahsulotlar omborga 
qabul qilib olindi 
 
 
1490000 
 
3-Amaliy vaziyat Ikkinchi amaliy vaziyatda oborotlari va hisobot davri oxiriga 
qoldiqlari hisoblangan sintetik schyotlar asosida “Sintetiks chyotlar bo’yicha 
oborot qaydnoma tuzing 
 
Sntetik schyotlar oborot qaydnomasi. 
 
№ 
Sintetik 
schyotning 
nomi 
Schyot
ning 
raqami 
Boshlang’ich 
qoldiq 
Oborot 
Yakuniy qoldiq 
Dt 
Kt 
Dt 
Kt 
Dt 
Kt 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
Jami: 
 
4-Amaliy vaziyat. Qo’ydaberilgan ma’lumotlarasosida 6000 “Mol yetkazib 
beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblar” va 1000 “Materiallarni hisobga 
oluvchi schyotlar” bo’yicha sintetik va analitik schyotlar oching hamda hisobot 
davri boshiga ularning qoldiqlarini yozing. 
 
Hisobot davrining boshiga korxonaning mol yetkazib beruvchilarga 
qarzi to’g’risida analitik ma’lumotlar 
 
Т
T/R 
Mol yetkazibberuvchining nomi 
So’mmasi 
(so’mda) 
1 
№=1 ta’minot bazasi
15190000 
2 
№=2 ta’minot bazasi
14000000 

---

321 
3 
Mashinasozlik zavodi 
5000000 
4 
Boshqalar 
15000000 
Jami: 
49190000 
 
Hisobotdavrining boshiga “Materiallarni hisobga 
oluvchischyotlar” schyoti qoldig’I analitik ma’lumotlari 
 
T/R Materialarning nomi 
O’lchov 
birligi 
Bahosi 
(so’m) 
Miqdori 
Qiymati 
(ming 
so’mda) 
1 
2 mm po’lat tunka 
tonna 
45000 
100 
4500000 
2 
Yarim tayyor mahsulot 
dona 
16000 
200 
3200000 
3 
Buyoq 
Kg 
4153 
520 
2159600 
4 
Yoqilgi 
- 
- 
- 
2250400 
5 
Boshqa materiallar 
- 
- 
- 
3340000 
Jami: 
 
 
15450000 
 
 
AMALIY VAZIYATNIISHLASHUCHUNUSLUBIYKO’RSATMА 
1. Hisoblashuv jarayonlari bo’yicha sintetik va analitik hisob schyotlarini 
quyidagi shaklda oching. 
Dt Schet nomi Kt 
 
 
 
 
 
Moddiy qiymatliklar bo’yicha analitik hisob schyotlarini quyidagi shakilda 
oching 
Schyotning nomi____________________ 
№ Mazm
O’lcho
Bahosi Kirim 
CHiqim 
Qoldiq 

---

322 
 
5-Amaliy vaziyat. Xo’jalik jarayonlarini qayd qilish jurnalida keltirilgan 
ma’lumotlar asosida buxgalteriya pravodkalari tuzing. Shuningdek mol 
yetkazibberuvchilar vapudratchilar bilan hisoblashuv schyoti bo’yicha amaliy 
vaziyatda ochilgan va qoldiqlari yozilgan sintetik va analitik schyotlarga tegishli 
ma’lumotlarni yozing. Hisobotda davr oxiriga sintetik va analitik schyotlar 
bo’yicha oborot va qoldiqni hisoblang. 
Xo’jalik jarayonlarini qayd qilish jurnali. 
№ 
Xo’jalik jarayonining mazmuni 
Provodka (o’tkazgich) Summa 
(so’mda.) 
Dt 
Kt 
1 
2 
3 
4 
5 
1. 
Mol 
yetkazib 
beruvchilardan 
omborga qabul qilib olindi: 
- №= 1. ta’minot bazasidan 200 
tonna po’lat tunika 
- №=2. ta’minot bazasidan yarim 
tayyor mahsulotlar 434 dona 
 
 
 
 
 
900000 
 
694400 
2. 
Materiallar 
ishlab 
chiqarishga 
berildi: 
- 208 tonna po’lat tunika 
- 410 kg bo’yoq 
 
 
 
 
 
uni 
vbirligi 
Mikdo
r 
Summ
a 
Mikdo
r 
Summ
a 
Mikdo
r 
Summ
a 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

323 
3 
Korxona 
ma’muriyati 
maqsadlari 
uchun 
yordamchi 
materiallar berildi 
 
 
 
 
800000 
4 
Birinchi bandda keltirilgan xo’jalik 
jarayoni bo’yicha olingan material 
qiymatliklarning 
puli 
hisob 
raqamidan 
mol 
yetkazibberuvchilarga 
o’tkazib 
berildi: 
- №= 1 ta’minot bazasi 
- №= 2 ta’minot bazasi 
 
 
 
 
 
 
 
90000,0 
6944000 
5 
Ishlab 
chiqarishdagi 
jihozlarini 
ishlatishga 
yoqilg’I 
berildi 
 
 
 
1000000 
6-Amaliy vaziyat. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar schyotlar rejasidan foydalanib 
buxgalteriya hisobis chyotlarini quyidagi belgilari bo’yicha turkumlang: 
 
Buxgalteriya hisobi schyotlarni iqtisodiy mazmunga qarab quyidagi shaklda 
guruhlarga ajrating. 
Schyotlarni turkum-
lash guruhlari 
Mavjud bulish soxasi 
Schyotgar
aqami 
Schyotni
nomi 
Mablag’lar 
hisobga 
olinadigan schetlar 
Ishlab 
chiqarish 
soxasi 
mablag’lari 
Muomila sohasi 
Mablag’larni tashkil 
bo’lishi 
manbalarini 
hisobga 
oladigan 
O’z 
mablag’lari 
manbalari 
hisobga olish uchun belgilangan 
schyotlar 

---

324 
schetlar 
Majburiyatlarni 
hisobga 
olish 
uchun belgilangan schyotlar 
Xo’jalik jarayonlari va 
natijalarini 
hisobga 
olinadigan schyotlar 
Ishlab chiqarish jaraeni hisobga 
olinadigan schetlar. 
Xo’jalik 
jarayonlari 
hisobga 
olinadigan schelar 
Muomila 
jaraenini 
hisobga 
oladigan schetlar. 
Buxgalteriya hisobi schyotlarni tarkibi bo’yicha quyidagi shaklda 
guruhlarga ajrating. 
 
№ 
Schyotlarturku
mi 
Schyotlar guruhi 
Schyotlarni
balansga 
nisbatan 
bo’linishi 
Schyotga 
xos 
raqam 
Schyotni
ng nomi 
1. 
Asosiycchyotla
r 
Aktivlar 
hisobga 
olinadigan schyotlar 
Fondlar 
hisobga 
olinadigan schyotlar 
Hisoblashuvlarni 
hisobga 
oladigan 
schyotlar 
2 
Taribga 
oluvchi 
schyotlar 
To’ldiruvchi schyotlar 
Kontrar 
to’ldiruvchi 
schyotlar 
Kontrar schyotlar 
3 
Moliyaviy 
natijalar 

---

325 
hisobga 
olinadigan 
schyotlar 
4 
Balansdan 
tashqari 
schyotlar 
 
Balansdantashqarischyotlarniqo’ydagashakldaguruhlargaajrating. 
 
Gur
uhraqami 
Schyotlar raqami 
Schyotgaxo
s 
Raqami 
Schyotning nomi 
1 
Nazorat qiluvchi schyotlar 
2 
Saqlashga olingan mol- 
mulklarni hisobga olish 
uchun belgilangan schyotlar 
 
12-MAVZU. BIZNESJARAYONLARIVAULARNIHISOBGAOLISH 
Mavzuga doir atamalar: buxgalteriya hisobi schyotlari, schyotning 
nomi, schyotning raqami (shifri), debet, kredet, oborot, qoldiq (saldo), aktiv 
schyot, passiv schyot, xo‘jalik operatsiyasi, operatsiyalarni schyotlarga yozish 
(raznoska), ikki yoqlama yozuv, pravodka, oddiy pravodka, murakkab 
pravodka. 
1. BIZNES JARAYONLARINING ASOSIY KO’RSATKICHLARI 
VA ULARNING AHAMIYATI. 
Moddiy boyliklar ishlab chiqarish, xizmatlar ko‘rsatish va ularni 
iste’molchilarga sotish sanoat tarmog’ida faoliyat yuritayotgan xo‘jalik yurituvchi 
subyektlarining asosiy faoliyati bo‘lib ularning mablag‘larini takror ishlab 

---

326 
chiqarish jarayonida, uch bosqichda to‘xtovsiz aylanishi natijasida amalga 
oshiriladi: birinchi bosqich ta’minot jarayoni, ikkinchi bosqich ishlab chiqarish 
jarayoni, uchinchi bosqich sotish jarayoni. Korxonalarda noishlab chiqarish 
iste’mollari ham sodir bo‘ladi. Noishlab chiqarish iste’moli tarkibiga uy-joy, 
maishiy xizmatlar, sog‘liqni saqlash va boshqa shu kabi maqsadlar uchun 
mablag‘lar sarflash kiradi.
Korxonalar faoliyatini uzluksizligi
66
tamoyili bo’yicha ularning mablag’lari 
doimiy doiraviy aylanishda bo’ladi: pul – ishlab chiqarish zaxiralari -. ishlab 
chiqarish (xizmat ko’rsatish, ishlar bajarish) – mashulotlarni, xizmatlarni va 
bajarilgan ishlarni sotish - pul (4- shakl.). 
Ta’minot jarayoni xо‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining birinchi 
bosqichi bо‘lib uni tashkillash bilan, ularning marketing bо‘limi xodimlari 
shug‘ullanishadi. Bu jarayonda xо‘jalik yurituvchi subyektlarining asosiy 
faoliyatini uzuliksizligini ta’minlash uchun, ularning ish xususiyatlaridan kelib 
chiqqan holda, misol uchun, sanoat korxonalarida xom – ashyo, materiallar, 
yoqilg‘i, butlovchi buyumlar, yarim tayyor mashulotlar, ehtiyot qismlar, savdo 
korxonalarida esa, tovarlar harid qilinadi. Shuningdek, ta’minot jarayoni xodimlari 
korxonani asosiy faoliyatini tashkillash uchun zarur bо‘lgan mehnat qurollari va 
mehnat vositalarini sotib olish bilan ham shug‘ullanishadi. Sanoat ishlab chiqarishi 
bilan shug‘ullanadigan xо‘jalik subyektlari faoliyatida mashulot ishlab chiqarish 
asosiy о‘rinni egallaydi.
66
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt uzluksiz ishlaydigan. ya’ni belgilangan kelajakda ishlashni davom ettiradigan sub’ekt 
deb hisoblanadi. Uning o’z faoliyatini tugatish yoki faoliyat ko’lamini ancha qisqartirish niyati ham, zarurati ham 
yo’q deb taxmin qilinadi. 

---

327