Buxoro davlat pedagogika instituti ro‘yхаtga olindi: №2023- yil “ ” “tаsdiqlаymаn”

 
9-AMALIY MASHG‘ULOT 
MAVZU: ATMOSFERA DINAMIKASI ASOSLARI 
Termodinamikaning ikkinchi asosini ifoda etuvchi
0



i
i
S
(1) 
tengsizlik izolyasiyalangan tizimdagi jarayonlarni tavsiflaydi. Shunga muvofiq 
izolyasiyalangan tizimdagi qaytmas jarayonlar uning entropiyasining tizim muvozanatli 
holatiga erishishiga to‘g‘ri keladigan ayrim maksimal qiymatgacha oshishiga olib 
keladi.
Gazlarning kengayishi, ikki gazning aralashuvi, suyuqliklarning bug‘lanishi kabi 
bunday o‘z-o‘zidan boruvchi jarayonlarda entropiyaning oshishi tizim tartibsizligi 
darajasining oshishi bilan boradi. Tizimning muvozanatsiz holatdan muvozanatli 
holatga o‘tishi doimo kamroq ehtimolli holatdan ko‘proq ehtimolli holatga o‘tishi 
hisoblanadi. L.Bolsman (1896 y) har doim entropiya va termodinamik ehtimollik 
orasida to‘g‘ri bog‘liqlik bor deb taxmin qildi: S~lnW. M.Plank (1906) proporsionallik 
koeffitsiyenti Bolsman doimiysi ekanligini topdi: 
S=klnW (2) 

---

83 
Bu formula Bolsman xizmatlari sharafiga uning nomini olgan. 
Entropiya bilan ehtimollik orasidagi bog‘lanish termodinamikaning ikkinchi bosh 
qonunini statistik nuqtai nazardan quyidagicha talqin qilishga imkon beradi: tabiatda 
barcha jarayonlar tizim holati ehtimolligi o‘sishi tomonda sodir bo‘ladi. Shuning bilan 
birga, ikkinchi qonun birinchi qonun singari absolyut emas. Barcha o‘z-o‘zidan 
boradigan jarayonlar katta ehtimollikka ega bo‘lgan holatga olib keladi degan fakt 
jarayonning boshqa yo‘nalishi mumkin emasligini bildirmaydi. Muvozanatli holatga 
o‘tish ehtimolligi muvozanatli holatdan o‘z-o‘zidan chiqish ehtimolligiga qaraganda 
kattadir. Shunday qilib, entripiya tushunchasini statistik talqin qilish shunga imkon 
beradiki, agar tizim dastlabki berilgan muvozanatsiz holatda bo‘lsa, u katta ehtimolli 
holatga o‘tishini kutish mumkin. Entropiya kamayishi bilan boradigan jarayonlarni 
xayolga keltirib bo‘lmaydi. 
Ichki energiya kabi entropiya ham tizim parametrlari P, T va V ning funksiyasidir 
va P, T va V lar o‘zaro bog‘liqligidan: f(P,T,V)=0, u holda entropiya uchta bog‘liqlik 
bilan ifodalanadi: 
S=S(T,V), 
S=S(T,P), (5) 
S=S(P,V) 
Entropiya issiqlik sig‘imi o‘lchoviga ega. Entropiyaning aniqroq ifodasini 
quyidagi ta’rif beradi: entropiya tizim holatining shunday funksiyasiki, qaytuvchi 
jarayonda differensiali elementar issiqlik effekti bilan quyidagi munosabat bilan 
bog‘langan: 
dQ=TdS (6) 
(eslatib qo‘yish kerakki, dQ xuddi dA singari qandaydir funksiyaning differensiali 
emas). Differensial tenglama (6) qaytuvchi jarayonlar uchun termodinamikaning 
ikkinchi asosining yozilishlaridan biridir. 
(6) ni hisobga olgan holda, termodinamikaning birinchi qonuni dQ=dU+PdV 
quyidagi ko‘rinishni oladi: 
TdS=dU+PdV (7) 
Termodinamikaning birinchi va ikkinchi qonunlarining birlashishi (7) tizim 
entropiyasini holatning ma’lum termik va kalorik tenglamalari bo‘yicha topishga imkon 
beradi: