Buxoro davlat pedagogika instituti ro‘yхаtga olindi: №2023- yil “ ” “tаsdiqlаymаn”

 
Fakultet dekani: A.R. Jo‘rayev 
 
 
 
 
 

---

3 
MUNDARIJA 
T/r 
O‘quv-uslubiy majmua elementlari 
Betlar 
1 
Ma’ruza mashg‘ulotlari uchun materiallar 
2 
Amaliy mashg‘ulotlari uchun materiallar 
3 
Laboratoriya mashg‘ulotlari 
4 
Mustaqil ta’lim mavzularini o‘zlashtirish bo‘yicha zarur uslubiy 
ko‘rsatmalar 
5 
Glossariy 
6 
Ilovalar 
- fan dasturi 
- tarqatma materiallar 
- testlar 
-baholash mezonlari va fanni o‘rganish bo‘yicha boshqa 
materiallar 

---

4 
O‘QUV MATERIALLARI 
MA’RUZA MASHG‘ULOTLARI 
1 – MA’RUZA
MAVZU: KIRISH. ATMOSFERA FIZIKASINING PREDMETI VA 
VAZIFALARI, FANNING AMALIY 
AHAMIYATI. 
 
Reja: 
1. Atmosfera fizikasiga kirish. 
2. Atmosfera fizikasining predmeti va vazifalari, 
3. Atmosfera fizikasi fanining amaliy ahamiyati.
 
Yer sayyorasi kattik (litosfera), suyuk (gidrosfera) va gazsimon (atmosfera) 
qobig‘lardan tashkil topgan bo‘lib, ularda ro‘y beruvchi fizikaviy va kimyoviy 
jarayonlar “Yer haqidagi fanlar” yoki umumiy geofizika nomi bilan birlashgan fanlar 
majmuasi tomonidan o‘rganiladi. 
Atmosfera fizikasi geofizikaning tarkibiy qismi bo‘lib, atmosferada ro‘y beruvchi 
turli fizikaviy hodisa va jarayonlarni o‘rganadi. Ularga atmosferaning kelib chiqishi, 
uning tarkibi va tuzilishi, nurlanish va issiqlik uzatilishi jarayonlari, suv bug‘ining 
fazaviy aylanishlari hamda u bilan bog‘liq bo‘lgan bo‘lut, tuman va yog‘in shakllanishi 
jarayonlari, havo harakati qonuniyatlari, atmosferadagi optik va elektrik hodisalar 
kiradi. Bu hodisa va jarayonlarning barchasi o‘zaro bog‘liqlikda hamda kosmik muhit, 
yer va suv qobig‘ida ro‘y beruvchi jarayonlar bilan bog‘likdikda o‘rganiladi. 
Atmosfera hodisalarini o‘rganishning dastlabki bosqichlarida bu hodisalar 
to‘g‘risidagi ma’lumotlar yetarlicha farklanmagan, atmosfera to‘g‘risidagi fan esa 
meteorologiya deb nomlangan. Bu atama miloddan avvalgi IV asrda, yunon faylasufi 
Arastu shu nomli (yunoncha seteshroush) asarni e’lon qilganidan so‘ng paydo bo‘lgan. 
Bu atamaning so‘zma-so‘z tarjimasi meteorlar haqidagi fan degan ma’nosini beradi. 
Meteorlar deganda yer sirti va atmosferada ro‘y beruvchi ixtiyoriy hodisalar 
tushunilgan. Arastu o‘z asarida turli atmosfera (bo‘lutlar, yog‘inlar, shamol va boshqa 
) va boshqa hodisalar (suv toshkinlari, kurgokchilik va bonщ.) to‘grisida usha davrda 
yigilgan ma’lumotlarga dastlabki falsa- fiy tushintirish berishga xarakat kilgan. Biroq 
meteorolo- giyaning fan sifatida shakllanishiga yana ancha vaqt talab qilishdi. 
XVI asrning O‘rtalariga kelibgina, tadqiqotlarning tabiiy- ilmiy metodlari va 
dastlabki meteorologik o‘lchash asboblari (barometr, termometr)ning kashf qilishishi 
bilan, ayrim atmosfera hodisalarini fizika qonunlari asosida tushintirish imkoniyati 
paydo bo‘ldi. Bu davrda meteorologiya fizikaning tarkibiy qismi sifatida rivojlandi va 
XVIII asrning birinchi yarmiga kelib mustaqil fan sifatida shakllandi. 
Hozirgi vaqtda meteorologiyada atmosfera jarayonlarini tahlil qilishning matematik 
metodlari, shuningdek fizikaviy tajribalarning keng qo‘llanilishi amtosfera jarayonlari 
to‘grisidagi fanni atmosfera fizikasi deb atashga imkon beradi. Shunga qaramay 
meteorologiya atamasi endilikda atmosfera hodisalari to‘g‘risidagi bilimlar yigindisini 
anglatish uchun qo‘llanilmoqda. 

---

5 
Atmosferaning fazoda birjinsli emasligi va vaqt ichida kuchli o‘zgaruvchanligi 
uning asosiy xususiyatlaridan biridir. Atmosfera holatining bunday uzluksiz 
o‘zgarishlarini ob-havo deb atash qabo‘l qilishgan.