Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

Muomala vositasi ning vazifasi naqd pul bo`lib, u qonuniy to`lov 
vositasi hisoblanadi, ya'ni kirish uchun qonun bilan majburiy ma'lum 
bir davlat hududi. Ba'zi mamlakatlarda yuqori inflyatsiya sharoitida 
ayirboshlash vositasi vazifasini chet el valyutasi bajaradi. 
Muomala vositasi funksiyasining xususiyati shundaki, u amalga 
oshirilganda tovarlar va pullarning parallel (qarshi) harakati sodir 
bo`ladi. Sotuvchi o`z mahsulotini naqd ekvivalentiga almashtiradi. 
Demak, tovar aylanishi uchun zarur bo`lgan pul miqdori birinchi 
navbatda sotilgan tovarlarning narxi va ularning miqdori bilan 
belgilanadi, ya'ni sotilgan tovarlar narxlari yig’indisi. Pul birligi bir 
nechta tovar operatsiyalariga xizmat qilganligi sababli, muomala 
uchun zarur bo`lgan pul miqdori ham uning muomalalari soniga 
bog’liq, ya'ni pul muomalasi tezligi (PAT). Binobarin, pulga ehtiyoj 
(PE) tovar narxlari (TNY) yig’indisi pul aylanish tezligiga bo`linib 
aniqlanadi.
PE =TNY/PAT (1) 
2. To`lov vositasi funksiyasi Bunda tovarlar to`lov muddati 
kechiktirlib sotiladi. Shuningdek, kredit va moliya munosabatlaridagi 
to`lovlar ham pulning to`lov vositasi funksiyasiga kiradi. Masalan: 
kredit olgan mijoz bankka kreditning asosiy qarz summasi va 

---

29 
foizlarini qaytaradi. Bundan tashqari korxonalar soliq to`lovlarini 
amalga oshiradi, turli xildagi jarimalar to`lovlarini to`laydilar. 
3. Jamg’arish funksiyasi. Bu pulning jamlangan boylik 
shakliga kirib o`z egasi uchun kerak bo`lganda xarid etish vositasi 
bo`lib xizmat qila olshidir. Pul qog’oz yoki tanga bo`lgani uchun 
boylik emas, balki o`zida mehnatni mujassamlashtirgani, unga hamma 
narsani xarid etish yoki uni jamlab saqlash mumkin bo`lgani uchun 
boylik hisoblanadi. Pul boylik jamgarishning eng qulay usulidir, 
chunki pulda likvidlik bor, ya`ni pul hamma yerda unga belgilangan 
nominalga (masalan 500 so`m) qarab to`lov uchun qabul qilinadi. Pul 
boshqa likvidlik vositalariga nisbatan (yer, bino, aksiya, obligasiya, 
sertifikat) barqaror vosita hisoblanadi, uning qadri inflyatsiya 
bo`lmasa barqaror saqlanadi, boshqa likvidlarni esa narxi-qadri 
o`zgarib turadi. Pulni sifati va soni mavjud. Pulni sifati cheksiz 
bo`lishi, ya`ni pulga zarur bo`lgan vaqtda xohlagan tovarga aylantirish 
imkoniyati mavjud, soni cheklangan bo`lishi mumkin, chunki unga 
cheklangan miqdorda tovar sotib olish mumkin. 
Pulni qimmatbaho, noyob buyumlarga, san`at asarlariga, uy-
joy, yer, mashina, asbob-uskuna, aksiya, obligasiya va boshqalar 
shaklida ham jamg’arish mumkin. Adabiyotlarda pul xazina to`plash 
vazifasini xam bajarishi mumkinligi qayd etiladi. Uni faqat o`zining 
real qiymatiga ega bo`lgan pullar (qimmatbaho metallar) bajara oladi.