Buxoro davlat universiteti filologiya fakulteti

Mavzuning o’rganilish darajasi. Зamon va makon kategoriyalari falsafa, tabiiy fanlar, san’at va aniq fanlar doirasida бирмунча чуқур o’rganiб келинмоқда. Jumladan, у рус adabiyotshunosliгида ҳам муайян даражада ўрганилган. Бу ҳақда V.Ivanov, R.Yakobson, D.Lixachov, M.Baxtin, H.Meyyergof сингари таниқли адабиётшуносларнинг қизиқарли тадқиқотлари мавжуд.

Шунингдек, ўzbek adabiyotshunosligida ҳам vaqt (xronotop) tushunchasiга кўпгина олимлар катта қизиқиш билан қарашган. Бу борада С.Мирвалиев, Z.Turayeva, N.Shodiyev, B. Karimov, A.To’ychiyev, G`.Murodov, U.Jo’raqulov, S.Mirzayeva, M.Umarova,Ў.Назаров kabi olimlarning badiiy vaqt kategoriyasi, metodlari va tiplari тўғриsidagi nazariy qarashlari e’tiborlidir. Жумладан, Собир Мирвалиевнинг “Роман ва замон” (Т.: Фан, 1983), Ғайрат Муродовнинг “Тарихий роман: генезиси, кейинги тараққиёти” (Т.: Фан, 2005), Ўктам Назаровнинг “Романда хронотопнинг ўзига хослиги” (Т.: Турон Замин Зиё, 2014) китобларида, асосан, ўзбек романчилигида бадиий вақт муаммосига алоҳида эътибор қаратилганини кузатиш мумкин.

М.Умарованинг номзодлик диссертациясида тарихий драмада бадиий вақт консепсияси махсус тадқиқ қилинган. (Т., 2011).

Бундан ташқари яна “Ўзбек тили ва адабиёти журналининг 1993 йил 4-сонида Э.Абутолиеванинг “Темур Пўлатов ижодида замон ва макон муаммоси” мақоласи, 2006 йил 3-сонида Нўъмон Раҳимжоновнинг “Мустақиллик даври адабиётининг асосий хусусиятлари”, “Хорижий филология” журналининг 2003 йил 4-сонида А.Носировнинг “Бадиий асарда эпик вақт тасвири”, “Ўзбекистонда хорижий тиллар” номли илмий-методик электрон журналнинг 2016 йил 4-сонида Д.Ўраева билан Б.Тўраеванинг ҳаммуаллифликдаги “Тарихий роман сюжетида вақт тушунчасининг коинот ва табиатга оид билимлар орқали ифодаланиши” сарлавҳали мақолалари ҳам қизиқарли маълумотларга эгалиги билан диққатни тортади.

Lekin, кўриниб турибдики, ҳали bu silsilada vaqtning bevosita tabiat hodisalari, tabiatdagi o’zgarishlar orqali ramziy ifodalanishini, uning badiiy-semantik tiplarini va o’ziga xos estetik vazifalarni, tarixiy-folkloriy ildizlarini замонавий шеърият мисолида o’rganishga қаратилган тадқиқот етишмай турибди. Шуни инобатга олиб, мазкур битирув малакавий ишда zamonaviy she’riyatda vaqtning tabiat hodisalari orqali badiiy ifoda qilinishini o’rganish кўзда тутилди.