Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti tarix kafedrasi

                    “Hindiston”  (“Kitobi  fi  tahqiqi  mo  lil  hind  min  maqulatin 

maqbulatin fil aql av  marzulatin”—“ Hindlarning aqlga sig’adigan va aqlga 

sig’maydigan ta’limotlarini aniqlash kitobi ”) ni olim 1020 yilda yoza boshlab, 

1030-yil  yozda  tamomlagan;  Kitobni  o’z  do’sti  va  ustozi  Abu  Sahl  Tiflisiyga 

bag’ishlagan. Bu kitob “Hindiston tarixi” nomi bilan mashhurdir. Beruniyning bu 

asari  ustida    1888-yili  Londonda  mazkur  kitobning  arabcha  teksti  bilan  inglizcha 

tarjimasi nashr etilgan  1958 yilda Hindistonda arabcha nusxasi Ikkinchi bor nashr 

etildi.  Ruschaga  tarjimasi  1963-yilda,  o’zbekcha  tarjimasi  esa  1965-yilda 

Toshkentda bosilib chiqdi. Allomaning  ushbu asari muqaddima va sakson bobdan 

iborat.  

                   “Beruniy  –  deydi    Chaterji,-  birinchi  hindshunos  olim  bo’lishi  bilan 

birga,  barcha  davr  hindshunoslarining  ham  eng  yirigidir.  Bir  tomondan  o’zining 

har tomonlama va  aniq ma’lumotlari tufayli, ikkinchi tomondan juda ham sabr  – 

toqati  va  xolisligi  tufayli  Beruniy  insoniyatning  eng  buyuk  mutafakkirlaridan 

hisoblanishi kerak.

42

 

         Beruniy  bu  asarda  o’zi  ko’rgan  va  aniqlagan  narsalar  haqida  hikoya  qiladi. 

Beruniy  o’z  kuzatishlari  natijasida  bir  qancha  shaharlarning  kengliklarini 

aniqlagan.  Jumladan,  Lohur,  Kashmir,  G’azna,  Qobul,  Gandiamir,  Dunpur, 

Mandakkapur,  va  boshqa  shaharlarni  uzunlik  va  kengliklarini  aniqlagan.  Olim 

Hindistonning Nandna qal’asida Beruniy Yer shari aylanasini o’lchagan. Hindiston 

siyosiy  arbobi  Javoharlal  Neru  “Hindiston  Kashfi”  kitobida  Beruniyning  mazkur 

                                                             

42

 

Каримов. У. Беруний -ўрта асрнинг буюк олими. Т. «Фанлар академияси» 1950.  – Б.  27 .

  

---

24 

 

asari xususida bunday degan: “Beruniy yunon falsafasini o’rgandi Hind falsafasini 

mutolaa  qilmoq  uchun  sanskirit  tilini  o’rgana  boshladi.  Beruniy  hind  va  yunon 

falsafasini  solishtirdi  ulardagi  mavjud  umumiylikni  ko’rib  hayratda  qoldi.  Orani 

xudbinlik  kayfiyatlari  buzib  turgan    paytlarda  ham  Beruniy,  begona  odam  bo’la 

turib, bu o’lka kishilari ahvolini to’g’ri tushuntirishga harakat qildi.

43

  

                     Rus  sharqshunosi  akademik  B.  Rozen  “Hindiston”  kitobiga  “  Sharq 

va  G’arbning  qadimgi  va  o’rta  asr  kitoblari  orasida  tengi  yo’q  asar”  deb  baho 

bergan.  “Hindiston”  kitobini  tahlil  va  targ’ib  qilishda  sharqshunoslardan    A. 

Rasulov  A.  Irisov  filosoflardan  M.  Barotov  O.  Shamanovlar  A.Sharipov 

adabiyotshunoslardan A. Po’lotov  S. Yo’ldoshovlarning  xizmati katta. 

                    Beruniy shunday degan: “Men Hindlarning ikki kitobini  (“Sankx’ya” 

va  “Patanjala”  arab  tiliga    tarjima    qilgan  edim”    “Men  Evkid  va  Batlimusning        

“ Almajistiy” kitobini hindlar uchun tarjima qilib, ularga astrlobiya sa’natini yozib 

berdim.  Hindlar  orasida    ilm  tarqatishga  va  ularga  yo’q  ilmlarni  bor  qilishga 

qiziqaman”, - deydi Abu Rayhon Beruniy “Hindiston”  kitobida.