Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

Okrugning daryolari. Chirchiq va Ohangaron. Chirchiq daryosi Chotqol, Pskom daryolarning qo`shilishidan yuzaga keladi. So`ngra uning o`ng tomonidan Ugom, Qizilsuv, Qoraqiya, Oqtosh, Shorali soy chap tomonidan Qoraqumsoy, Gallavasoy, Oqsoqotasoy, Parkentsoy, Boshqizilsoy kabi irmoqlarni qo`shib oladi.
Okrugning tuproq va o`simliklari. Okrugning 500-800 m balandliklarda lyossimon qumoq jinslardan tuzilgan tipik bo`z tuproq tarqalgan bo`lib, unda lolaqizg’aldoq, rang va qo`ng`irboshlar o`sadi.
800-1200 m balandliklarda tik bo`z tuproq tarqalib, chirindi 4-6 %, o`simligi kakra, bo`tako`z, marmarak, sariqchoy ko`plab o`sadi. Butalardan do`lona, tog` olchasi uchraydi.
Okrugning 1200-2500 m balandliklarida o`tlar va butalar keng tarqalgan. Shu bilan birga keng bargli daraxtlar, ular tagida qo`ng`ir tog` - o`rmon tuproqlari yuzaga kelgan.
3000-4000 balandlikda iqlim ancha sovuq, alp, subalp o`tloqlari o`sadi. Tog` o`tlari tagida toshloq - shag`al tuproqlar, torfli tog` o`tloqli tuproqlari bo`lib, o`simligi mushukquyruq, taran, Qiziltikan, kavrak, alp lolasi, yovvoyi piyoz o`sadi. Ulardan balandda nival zona boshlanib, yalang qoyalar, doimiy qor va muzliklardan iborat.
Hayvonot olami. Okrugda qushlardan kaklik, boyqush, bulbul, lochin, kalxat, sutemizuvchilardan qorqoploni, silovsin, ayiq va boshqalar uchraydi. Okrugda Chotqol qo`riqxonasi va Oqcha buyurtMoxanasi tashkil qilingan.
Tabiiy resurslaridan mis, kumush, polimetal rudalari Olmaliqda, vismut – Pskom, Ugom tog`ida, ko`mir, kaolin Ohangaronda, marmar - Zarkentda uchraydi. Chirchiq daryosining energiya quvvati 2,3 mlrd kvt. bo`lib uni 31% dan foydalaniladi.
Chirchiq-Ohangaron vodiysining shifobaxsh yerlarida Chimyon, Oqtosh, Burchmulla, Xumson, kabi dam olish maskanlari bo`lib, shuningdek okrug hududidan turli xildagi mevalar yigib olinadi. G`arbiy Tyanshan okrugi tog`li Chirchiq va Yuqori Ohangaron tabiiy geografik rayonlarga bo`linadi.
1. Tog`li Chirchiq tabiiy geografik rayoni Chirchiq daryosi havzasining G`azalkent shahridan yuqorida joylashgan O`zbekiston hududidagi qismini o`z ichiga oladi va 6 ta landshaftga bo`linadi.
2. Yuqori Ohangaron tabiiy geografik rayoni Chotqol, Qizilnura Qurama tizmalari Ohangaron platosi va vodiysini o`z ichiga oladi. Rayonda 6ta landshaft mavjud.
MA’RUZA № 12 (21-ma’ruza)