1. Sof (asl) ko‘makchilar. Bilan, uchun, sari, sayin, kabi, singari,
yanglig‘, uzra, qadar, dovur, tufayli, haqida, to, doir, oid.
Sof ko‘makchilar ohang jihatdan tobe, ya’ni o‘zidan oldingi so‘z
bilan bir butunlikni tashkil etadi, shuning uchun so‘z urg‘usini qabul
qilmaydi. Masalan, osmón uzra uchub o‘tmoq, yó’l bilan bormoq,
maktáb sari ketmoq, quyósh kabi issiq, Vatán uchun xizmat qilmoq.
Atash ma’nosini tamoman yo‘qotib, faqat grammatik ma’no
ifodalab, o‘zi birikkan so‘zni boshqa so‘zga tobelantirib bog‘lash
uchun xizmat qiladigan ko‘makchilar s o f ko‘makchilardir.
• Yodda yuting. Sof ko‘makchilar nafaqat gap tarkibida, balki
kontekstdan ajratib olinsa ham, mutlaqo leksik ma’no ifodalamaydi.
2. Vazifadosh (nisbiy) ko‘makchilar. Ost, yon, ust, old, orqa,
ro‘para, oldin, avval, keyin, so‘ng, tomon, qosh, bo‘ylab, qarab,
ko‘ra, deya, deb, atab, qaramay, qaraganda, qaramasdan, boshqa,
bo‘lak, tashqari, sababli, beri, bo‘yicha, osha, ichra, bo‘yi,
to‘g‘risida, holda, yo‘sinda, qarshi, yarasha, asosan, binoan, muvofiq,
qarata, o‘zga, buyon, burun, ilgari, boshlab, badaliga, davomida,
vajidan, evaziga, borasida, bobida, misoli, tortib, chog‘li; tepa, tag,
ich, ora, bosh, o‘rta+egalik+ga(-da, -dan).
Vazifadosh ko‘makchilar aslida mustaqil so‘z turkumiga mansub
so‘zlar bo‘lib, matndan tashqarida lug‘aviy ma’no ifodalay oladi,
biroq ko‘makchi vazifasida kelganda leksik ma’no emas, balki
grammatik ma’no ifodalab keladi, shuning uchun ma’lum so‘roqqa
javob bo‘lmay, o‘zidan oldingi so‘z bilan birga bitta so‘roqqa javob
bo‘ladi.
• Yodda tuting. Vazifadosh ko‘makchilar matndan taqshqarida
leksik ma’no ifodalovchi mustaqil so‘zlardir. Ular gap tarkibida o‘z
ma’nosida kelishi mumkin. Masalan. Avval o‘yla, keyin so‘zla.
Yoki aksincha gap tarkibida grammatik ma’no ifodalovchi
vazifadosh ko‘makchi sifatida keladi. Oradan ancha vaqt o‘tgandan
Do'stlaringiz bilan baham: |
