Buxoro davlat universiteti pedagogika instituti

2. Qismlari o‘zaro antonim: kelib-ketib, o‘lib-tirilib, kirib-chiqib, 
o‘tirib-turib. 

---

136 
3. Qismlarining ma’nosi yaqin: aylanib-o‘rgilmoq, achib-bijib, 
baqirib-chaqirib, ko‘rgan-bilgan, oshirib-toshirib, ochilib-sochilib, 
oqizmay-tomizmay, 
yeb-ichmoq, 
yelib-yugurmoq, 
yayrab-
yashnamoq, o‘ynab-kulmoq, yuvib-tarab, o‘tgan-ketgan, qisinib-
qimtinib, qo‘shilib-qorilib. 
Ikkinchi qismi yakka ishlatilmaydigan fe’llar: aldab-suldab, 
yig‘lab-siqtab, qolgan-qutgan, yamab-yasqab. 
Turli fe’llardan tashqari bir fe’lning ikki shakli ham juftlashishi 
mumkin: 
1. Fe’l funkstional shakllarining bo‘lishli va bo‘lishsiz ko‘rinishlari: 
aytish-aytmaslik, bo‘lar-bo‘lmas, yetar-yetmas, bilib-bilmay. 
2. Ravishdostxning har xil qo‘shimchalarini olgan fe’llar: keta-
ketguncha, o‘la-o‘lguncha (bular ravishga ko‘chgan deb hisoblanishi 
ham mumkin). 
Takroriy fe’llar. Fe’llar asosan ravishdosh va sifatdosh shakllarida 
takrorlanadi. M.: yurib-yurib, kula-kula, yig‘lay-yig‘lay, turib-turib, 
pishgan-pishgan, chiniqqan-chiniqqan. 
ESLATMA
! 
O‘zak holidagi va aniq o‘tgan zamon shaklidagi takroriy 
fe’llar odatda otga ko‘chadi: yugur-yugur, chopa-chop, mindi-mindi, dedi-
dedi. 
Qo‘shma fe’llar tarkibidagi qismlarning qaysi so‘z turkumiga 
mansubligiga ko‘ra 2 ga bo‘linadi: 
1. Fe’l + fel tipidagi qo‘shma fe’llar. Bular barmoq bilan sanarli: 
sotib olmoq, olib bormoq, olib kelmoq, olib chiqmoq, olib qochmoq, 
ishlab chiqarmoq, chiqarib olmoq. 
 2. Fe’l bo‘lmagan so‘z + fe’l tipidagi qo‘shma fe’llar. Bular ancha 
ko‘p. Ularni hosil qilishda qilmoq, etmoq, aylamoq, bo‘lmoq, 
bermoq, olmoq, topmoq, urmoq, ko‘rmoq, kelmoq, keltirmoq kabi 
yordamchi fe’llar qatnashadi. M.: abgor bo‘l//et, ado bo‘l//et/qil, 
aziyat chek//tort, azm et//qil, azob ber//tort//chek, ayb et//qil, 
ayyuhannos sol/ /tort, aks et, alik ol, amal ol//qil, ato et//qil, afv et//qil, 
afsus et//qil; bayon ayla//et//qil, bajo ayla//et//qil//keltir, band 
et//qil//bo‘l, barbod ayla//qil//et//bo‘l, barpo et//qil, baraka top, barham 
ber//top, barq ur, baxsh et, baham ko‘r, baho ber, bahra ol// top, 
bahramand bo‘l, bahs et//qil, bedor bo‘l//et, bezor bo‘l//qil, bid-bid qil, 
bino bo‘l//qil//qo‘y, bong ur, bunyod qil//et; da’vat et//qil; faraz qil, 
faryod sol//chek//ur// qil, fatvo ber, fosh et//qil; garov bog‘la//o‘yna, 
girgitton bo‘l, giriftor bo‘l//qil, gum bo‘l//qil, gumdon bo‘l//qil; havas 

---

137 
qil, hal bo‘l//qil, hazm qil, hurmat qil; izza bo‘l//qil, izn ber//so‘ra, 
izhor et//qil, imo et//qil, inkor et//qil, intizor bo‘l//et//qil, in’om et//qil, 
isyon ko‘tar//qil, isloh et//qil, isnod keltir, iste’fo ber, istilo qil/ /et, 
itoat qil, ifoda et//qil, ixtiro et//qil, ishtirok et, ishg‘ol et//qil, iqror 
bo‘l//qil; jabr ko‘r//qil, javob ber//ol//qaytar, jazm et//qil, jalb et//qil, 
jiz et, jilva qil, jilo ber, judo bo‘l/ /qil; kalla ur//tashla, karomat 
qil//ko‘rsat, kasal bo‘l, kashf et//qil, ko‘ngil ber//qo‘y; lat ye; madh 
et//qil, mazax qil, mayl qil//ko‘rgiz, mashq qil, mag‘lub bo‘l//qil//et, 
mahv et//qil, mahliyo bo‘l//qil//et, muolaja qil, musodara qil//et, 
muhayyo qil, nazar sol//et, nazorat qil//et, namoyon bo‘l//et//qil, 
namoyish qil//et, nasib bo‘l//et//qil, nashr et//qil, na’ra tort//ur, nido 
qil; ovora bo‘l//qil, ogoh bo‘l//qil, odim ot// tashla, ozod bo‘l//et//qil, 
ont ich, orzu et//qil, oro ber; paydo bo‘l//et, payhon qil, pand e, parvo 
et//qil, parvoz et//qil, peshvoz chiq, pisand et
// qil,
poymol et//qil; 
qadam bos//tashla/ /qo‘y, qayd et//qil, qalam sur//tebrat, qarshi ol, 
qasamyod et//qil, qatl et//qil, qiron kel//sol, qulluq qil, qo‘zg‘olon 
qil//ko‘tar; ravo ko‘r, ravshan et, razm sol, rasvo bo‘l//et//qil, rashk 
qil, raqs et//-ga tush, rioya et//qil, ro‘y ber, ro‘yobga chiq; sajda qil, 
sayr et//qil, sarson bo‘l//et//qil, sodir bo‘l//qil, sukut et//qil//saqla, 
suron sol; tabassum qil//et, tavallo qil, tavof et//qil, tavsiya et//qil, 
tadqiq et//qil, tayyor bo‘l//et// qil, talaffuz et//qil, talqin et//qil, tan 
ber//ol, tanovul et// qil, tantana qil, tanqid qil, tarannum et, tarjima qil, 
tark et// qil, tasalli ber, tasavvur qil, targ‘ib et, tasdiq qil, taslim bo‘l, 
taxmin qil, tashkil top, ta’lim ber//ol, ta’sir et//qil, ta’qib et/ /qil, 
taqdim et//qil, taqozo et//qil, tahlil et//qil, tob ber// keltir, tor-mor 
qil//et; uh tort; vasf et, vafot et//qil, voz kech, voyaga et, voqe bo‘l; 
yod et//ol; xabar ber//ol//qil, xalal ber//et, xalaqit ber, xalos bo‘l//qil, 
xarid qil, xafa bo‘l//qil, xulosa qil, xunob bo‘l//qil, xurrak ot//tort, 
xursand bo‘l//qil, xushtor bo‘l; yo‘l bos//ko‘rsat//ol//qo‘y; zabt et//qil, 
zada bo‘l//qil, zikr et//qil, zos bo‘l//ket, zomin bo‘l, zor bo‘l//qil; g‘arq 
bo‘l//et//qil; shaydo bo‘l//qil, shalabbo bo‘l, sharhet//qil, shikoyat et // 
qil, shod bo‘l // et // qil, shitir // shiq // shig‘ // shuv // yalt // yarq // qilt 
// qimir // g‘iz // g‘iq et //qil; chakak ur, chalp // chirs // cho‘lp // chiqir 
// churq et [5.71-75]. 

---

138