Buxoro davlat universiteti raxmatullayeva f. M., Abdulloyev a. J., Giyazova n. B., Narzullayeva g. S

 
5.3. Jahon narxlari va asosiy tashqi savdo narxlarining turlari 
Jahon narxlari tashqi savdo operatsiyalari narxini aniqlash uchun 
asos bo'lib xizmat qiladi. Tashqi savdo narxlarining tasnifi quyidagi 
jadvalda keltirilgan. 
5.1.- jadval 
Tashqi savdo narxlarining tasnifi
1
 
Tasniflash belgisi 
Narx turlari 
Bozor turi 
Auksion narxlari 
Birja narxlari 
Savdo narxlari 
Ma’lumot olishga ko’ra 
Chop etiladigan narxlar 
Hisob-kitob narxlari 
Yetkazib berish startlariga ko’ra 
Yetkazib berishning bazis 
startlari 
Fiksatsiya usuli 
Qat’iy (doimiy) narxlar 
O’zgaruvchan narxlar 
1
Шевчук Д. А. Мировая экономика: Конспект лекций. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2007 

---

52 
Sirg’aluvchi narxlar 
Aralash narxlar 
Savdo shakliga ko’ra 
joriy kontraktlar narxlari 
Uzoq muddatli kontraktlar 
narxlari 
 
Shartnomaviy narx – sotuvchi va xaridor o'rtasida kelishilgan va 
shartnomada ko'rsatilgan aniq baho. Odatda, u yetkazib beruvchi taklif 
etgan bahodan past bo'lib, tijorat siri sifatida hech qaerda oshkor 
etilmaydi. 
Ma'lumot beruvchi narxlar – maxsus nashrlarda, byulletenlarda, 
davriy adabiyotlarda, kompyuter ma'lumot kanallarida e'lon qilinadigan 
sotuvchi bahosi bo'lib, qoidaga ko'ra, ular ancha balandroq va kam 
harakatchan bo'ladi. Mazkur tovar bozorda yuzaga kelgan umumiy 
dinamika va tendentsiyani ifodalaydi; 
Birja narxlari – birja orqali sotiladigan tovarlar bahosini aks 
ettiradi. Ushbu tovarlar tarkibiga asosan xomashyo tovarlari va yarim 
fabrikatlar kiradi. Birja savdosiga qo'yilgan tovar bozordagi 
kon'yunkturani o'zida ifodalaydi, ko'p hollarda noiqtisodiy omillar 
ta'siriga tushib qoladi; kelishuv chog'ida tovarning birja kotirovkasini, 
tovarni yetkazib berishni, to'lovni va boshqalarni o'zida ifoda 
ettirmaydi, kotirovka bahosi maxsus byulletenlarda bosib chiqariladi. 
Alohida tovarlar turlarining kotirovka narxlari ko'pincha ayrim 
birjalarda shakllangan narx darajasi va dinamikasidan kelib chiqqan 
holda aniqlanadi; 
Auktsion narxlar – tovarning savdo jarayonida vujudga kelgan 
bahosi bo'lib, ma'lum bir davrdagi talab hamda taklifni aks ettiruvchi va 
tovarning real bahosidir. Auktsionlarda asosan san'at asarlari, mo'yna, 
hayvonlar kabi o'ziga xos tovarlar sotiladi; 
Tashqi savdoning statistik narxlari – milliy va xalqaro statistik 
ma'lumotnomalarda bosilgan hisob-kitob narxlari, bu ma'lumotlar 
ma'lum bir tovar bo'yicha aniq bahoni aks ettirmaydi. Ushbu narxlar 
faqat mamlakatlar va jahon savdosining rivojlanish dinamikasi va 
tendentsiyasini tahlil qilish, statistik hisob-kitoblar uchun xizmat qiladi. 
Jahon bozorida narxlar vujudga kelish xususiyatlariga qarab 
"erkin bozor" va "yopiq bozor" narxlariga bo'linadi. "Erkin bozor" 
bahosi raqobat sharoitida yuzaga keladi va talab bilan taklif nisbatini 

---

53 
aks ettiradi. "Yopiq bozor" bahosi tovarlarni sotish uchun ma'lum bir 
joyda tashkil etilgan, auktsion savdolarga oid baholar hisoblanadi. 
"Yopiq bozor" bahosi sotuvchi va xaridor o'rtasidagi o'ziga xos 
munosabat bo'lib, mazkur tovarga talab va taklif ob'ektlarining ta'siri 
kam bo'ladi. Bu baholar firmalarda ichki savdo, iqgisodiy guruhlarning 
mintaqaviy va maxsus preferentsial kelishuvlar bahosidir. 
Kelishuvda belgilangan xizmat turiga qarab bahoning quyidagi 
turlarini ajratish mumkin: 
- erkin konvertirlanadigan valyutada to'lanadigan savdo bitimlari 
narxi; 
- erkin konvertirlanmaydigan valyutada to'lanadigan savdo 
bitimlar narxi; 
- kliring kelishuvlar bo'yicha shakllangan narx; 
- nosavdo operasiyalar bo'yicha shakllangan narx; 
- transfert narx (firma ichida).