Buxoro davlat universiteti tuproqshunoslik va geografiya
QISHLOQ XO'JALIK GEOGRAFIYASI
Download 0.82 Mb. Pdf ko'rish
|
iqtisodiy geografiya asoslari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qishloq xojaligi geografiyasi
|
QISHLOQ XO'JALIK GEOGRAFIYASI
Reja: 1. Qishloq xo'jalik geografiyasining ob'yekti va predmeti. 2. Qishloq xo'jaligi – moddiy ishlab chiqarishning ikkinchi yetakchi tarmog'i. 3. Agrosanoat majmui haqida tushuncha. 4. Qishloq xo'jaligining tarmoqlar tarkibi.
bo'lib, u turli mamlakat va rayonlarda qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining hududiy muammolari hamda joylashish qonuniyatlarini o'rganadi. Qishloq xo'jaligi tarkibidagi hududiy tafovutlar tabiiy muhit va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar ta'sirida tarkib topadi.
Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi inson xo'jalik faoliyatining ilk va eng qadimgi shakllaridan biri hisoblanadi. Qishloq xo'jaligi moddiy ishlab chiqarishning eng qadimiy tarmog'igina bo'lib qolmay, eng keng tarqalgan tarmog'i hamdir. Dunyoda bironta mamlakat yo'qki, uning aholisi qishloq xo'jaligi va unga yaqin tarmoqlar – o'rmon xo'jaligi, ovchilik, baliq ovlasi bilan shug'ullanmasin. Butun 50
dunyoda bu sohalarda 1,1 mlrd. kishi band. Ushbu aholi yer sharining turli qismlarida turli-tuman tabiiy sharoitda qishloq xo'jaligi va unga yaqin tarmoqlar bilan mashg'ul. Tabiiy sharoit qanday bo'lishidan qat'iy nazar, qishloq xo'jaligining rivojlanish darajasi sarf qilingan mehnatning miqdori va sifatiga, texnika va o'g'itlardan foydalanish darajasiga bog'liq. Ushbu ko'rsatkichga qarab, qishloq xo'jaligi ekstensiv va intensiv xo'jalikka bo'linadi. Qishloq xo'jalik mahsulotlarini ekin maydonlarini kengaytirish va chorva mollari sonini oshirish hisobiga yetishtirish ekstensiv xo'jalik deb ataladi. Insoniyat tarixining juda katta davri mobaynida qishloq xo'jaligi asosan ekstensiv yo'l bilan rivojlandi. Yangi yerlar ko'pincha o'rmonlar hisobiga kengaytirilgan. Hozirgi davrda ham juda ko'p rivojlanayotgan, kam rivojlangan davlatlarda qishloq xo'jaligi ekstensiv yo'l bilan rivojlanmoqda. Maydon birligida (1 ga ekin maydonidan) agrotexnika vositalaridan ko'proq foydalanish yoki chorva mollarining ko'proq mahsuldor zotlarini yaratish hisobiga qishloq xo'jalik mahsulotlari yetishtirish intensiv xo'jalik deb ataladi. Intensiv xo'jalik rivojlangan davlatlar uchun xos bo'lib, qishloq xo'jaligida sodir bo'lgan «Yashil inqilob» ga asoslanadi. (Yashil inqilob – bu qishloq xo'jaligining zamonaviy texnika asosida tubdan o'zgarishi demakdir. U fan-texnika inqilobi (FTI) namoyon bo'lishining shakllaridan biri. Meksikani yashil inqilobga asos solgan mamlakat deb hisoblasa bo'ladi, chunki XX asrning 60-yillar boshida aynan shu yerda bug'doyning yuqori hosilli yangi qizg'ish navlari yaratildi.) Ushbu davlatlarda asosan tovar qishloq xo'jaligi rivojlangan. Chunki bu davlatlar qishloq xo'jaligida barcha qo'l mehnatini asosan mashinalar bajaradi. Yuqori sifatli mineral o'g'itlarda foydalaniladi, zararkunandalarga qarshi zaharli kimyoviy dorilardan, chorva mollari kasalliklariga qarshi kurash vositalaridan keng foydalaniladi. Mexanizatsiyalashtirish, elektrlashtirish va kimyolashtirish qishloq xo'jaligini yanada rivojlantirish va jadallashtirishning asosiy yo'lidir. Yer qishloq xo'jaligida mehnat majmui va ayni paytda mehnat vositasi bo'lib xizmat qiladi. Shuning uchun yerdan to'g'ri foydalanish va uning hosildorligini saqlash qishloq xo'jaligining muhim vazifalaridan biridir. Intensiv xo'jalikni barpo qilish uchun yerlarni melioratsiya qilish, ya'ni yer holatini yaxshilash ishlarini (sug'orish, zax va botqoqlarni quritish, tuproqqa ohak solish, daraxt o'tqazish va h.k.) olib borish kerak. Bunda kompleks melioratsiya tadbirlari yaxshi natija beradi (shamol va suv eroziyasiga qarshi kurash, tuproq hosildorligini oshirish).
51
Qishloq xo'jaligi avvalo yer bilan chambarchas bog'langan. Qishloq xo'jaligida foydalaniladigan jami yerlar yer fondi hisoblanadi. Jahon yer fondi 13,4 mlrd. gektarni tashkil etadi. Jahon yer fondi to’g’risidaigi toliq ma’lumot quyidagi jadvalda berilgan. Download 0.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|