Buxoro davlat universiteti tuproqshunoslik va geografiya

Hududiy  mehnat  taqsimoti  —  iqtisodiy  geografiyaning  asosiy,  fundamental 

tushunchasi hisoblanadi. Chunki ushbu fanning qolgan barcha tushunchalari, hududiy 

mehnat taqsimoti bilan bog'liq. 

Hududiy  mehnat  taqsimotini  iqtisodiy  geografik  jarayon,  uning  natijasida 

vujudga  kelgan  rang-barang  iqtisodiy  makonni,  ishlab  chiqarishning  hududiy 

tarkibini,  «areal,  nuqta  va  chiziqlarning»  o'zaro  munosabatini  iqtisodiy  geografik 

vaziyat yoki holat sifatida ko'rish mumkin. 

---

 

11 

Hududiy  mehnat  taqsimoti  ijtimoiy  mehnat  taqsimotining  bir  tomonidir.  Agar 

ijtimoiy  mehnat  taqsimoti  natijasida  kishilarning  kasb-hunari,  nima  bilan  mashg'ul 

bo'lishi  (o'qituvchi,  muhandis,  tabib  va  h.k.)  shakllansa,  hududiy  mehnat  taqsimoti 

Iqtisodiy  rayonlarning  vujudga  kelishiga,  iqtisodiy  makonning  turli-tumanligiga  olib 

keladi. 

Hududiy  mehnat  taqsimotining  doimiy  «yo'ldoshi»  yoki  uning  ajralmas  jihati 

ixtisoslashuvdir.  Ammo  ixtisoslashuv  ham  ijtimoiy  va  hududiy  bo'ladi.  Bu  yerda 

hududiy  ixtisoslashuv  nazarda  tutiladiki,  u  turli  joylarning  ma'lum  mahsulot  ishlab 

chiqarishi bilan shug'ullanishini anglatadi. 

Ta'kidlash lozimki, ixtisoslashuv barcha narsa yoki mahsulotni ishlab chiqarish 

bilan belgilanmaydi. Uning uchun quyidagilar talab etiladi: 

- mazkur tarmoq mintaqa yoki milliy iqtisodiyot tarkibida salmoqli o'ringa ega 

bo'lmog'i lozim; 

-  yaratilgan  mahsulot  mahalliy  ehtiyojni  to'la  qondirgan  holda  tovar  sifatida 

bozorga chiqarilishi kerak; 

-  ixtisoslashuv  rayonlararo  yoki  mamlakatlararo  tovar  ayirboshlash,  tashqi 

savdo aloqalarini taqozo etadi va h.k. 

Yuqoridagi  talablarga  muvofiq  aytish  mumkinki,  O'zbekiston  Respublikasi 

tabiiy gaz, paxta va paxta tolasi, ipakchilik, qorako'lchilik, meva va sabzavotchilikka 

ixtisoslashgan.  Aynan  ana  shu  va  yana  bir  qator  iqtisodiyot  tarmoqlari 

mamlakatimizning halqaro mehnat taqsimotidagi o'rnini belgilab beradi. 

Demak,  hududiy  mehnat  taqsimoti  ishlab  chiqarishni  iqtisodiy  makonda 

alohida  sohalar  bo'yicha  «bo'lib»  yuboradi.  Natijada har  bir  joyning  «kimligi»,  nima 

bilan  shug'ullanishi  vujudga  keladi.  Shuning  uchun  ixtisoslashgan  tarmoq  orqali  joy 

(mamlakat,  viloyat,  rayon,  shahar  va  h.k.)  tushuniladi,  joy  esa  —  uning  nima  bilan 

mashhurligini  bildiradi.  Masalan,  kofe  deganda  Braziliya,  Braziliya  deganda  kofe;