Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

R ejalashtirish fu n k siya si rejali turli davrlarda ishlab chiqarish dasturini 
ishlab chiqish va har b ir bo ’linm a uchun aniq vazifalarni aniqlashni 
ко 'rsatadi.
Ishlab chiqarish dasturining shakllanishida bor b o ’lgan resurslarlam ing 
qiym ati, yetkazilishi, taqsim lanishi va ulardan oqilona foydalanishni bilish zarur 
hisoblanib rejalashtirish funksiyasi m uhim iqtisodiy aham iyatga ega b o ’ladi. Bu 
yerda m a ’lum m aqsadga erishish va uni am alga oshirish uchun m inim al xarajatlar 
va y o ’qotuvlarga ega b o ’lgan optim al qarorlam i tanlashni talab qiladi.
B uning uchun boshqarish qarorlam i ishlab chiqishda iqtisodiy m atem atik 
m etodlar v a E H M lar q o ’llaniladi.
'S tra te g ic M an ag cm en tco n ccp ts and eases o f F red R. D avid. T h irteenth ed itio n . P age 104
46

---

T ashkilot o ’z m aqsadlariga erishish y o ’lida barcha hatti - harakatlam i 
rejalashtiradi, dem ak, u boshqarishning m uhim elem ent (unsur)laridan b o ’lib 
qoladi.
Rejalashtirish - tashkilot uchun m aqsadlam i tanlash, ularga erishish uchun 
nim alar qilish zarurligi haqida boshqarish qaror va yechim larini qabul qilish
jarayonidir.
Lekin, 
har qanday m aqsadga erishish uchun yaxshi rejaning o ’zi kifoya 
qilmaydi. Tuzilgan rejani asoslash, uning to ’g ’riligini isbotlash kerak. Bunda 
bashorat qilish m uhim o ’rin tutadi. K o ’rinib turibdiki, rejalashtirish m urakkab 
jarayon b o ’lib, ular quyidagi tarkibiy qism lardan iborat b o ’lishi mum kin: aniq 
m aqsadlar, ularga erishish uchun yechiladigan m asalalar, m asalalam i yechish 
uchun zarur b o ’ladigan resurslarga nisbatan talablar, m asalalam i yechish usullari, 
jarayonlar bajariladigan jo y lam i rejalashtirish.
Rejalashtirish 
ishlari 
tashkilotning 
bosh 
vazifasini 
shakllantirishdan 
boshlanadi va bunda m utaxassis m ateriallar, m ehnat resurslari va m ablag’lam i 
ta ’m inlovchilar, qonunlar va davlatning boshqaruv organlari, iste’m olchilar va 
raqobatchilar, texnologiya, iqtisodiyotning holati, siyosiy ahvol va ijtim oiy- 
m adaniy, m a ’naviyat kabi om illarga duch keladi. Tashkilot uchun m aqsadlam i 
qanday tanlash, ularga erishish uchun qanday qaror yoki yechim qabul qilish kerak, 
resurslam i 
taqsim lash, 
m uhitga 
m oslashtirish, 
ichki 
o ’zaro 
ta ’sirlam i 
m uvofiqlashtirish kabi m asalalar hal qilinish tartibi ishlab chiqiladi.
Tashkilotda m ahsulot ishlab chiqarishni rejalashtirish doirasidan kelib 
chiqib, uni yana iste ’m olchiga yetkazish, xarid qilish ham nazarda tutilishi lozim. 
Barcha ishlab chiqariladigan m ahsulotlar hajm ini o ’zgarishi navbatdagi m ahsulot 
aylanishini rejalashtirishdagi tizim hajm iga ham ta ’sir etadi.
M ahsulot ishlab chiqarish rejasi ishlab chiqarish xarajatlarining barcha 
turining qiym atiga ta ’sir etadi: saqlash, m ahsulot hajm i, bekor turib qolish.
Rejalashtirishning m ohiyati chuqur, atroflicha ishlab chiqilgan m ajm ui reja 
b o ’lib, tashkilotning bosh vazifasi (m issiyasi)ni ro ’yobga chiqarish va uning 
m aqsadlarini am alga oshirishdir.
Ishlab chiqilgan rejani tashkil etish m uhim bosqich. Tashkilotning ichki 
x o ’jaligini yuritish, boshqarish p o g ’onalari, rahbarlar, b o ’ysunuvchilar orasidagi 
o ’zaro 
m unosabatlarni 
belgilash 
ham da, 
tashkilot 
doirasida 
yechiladigan 
m asalalam i taqsim lash kabi tashkil etish tezkor b o ’lim xodim lariga yuklatiladi. 
U lam i uch guruhga b o ’lish mum kin:
S  
xodim lam ing m ateriallardan foydalanishlari (m ehnat qurollari, ishlab 
chiqarish vositalari va h.k.) bilan b o g ’liq m unosabatlar natijasida shakllanadigan 
m asalalar (m ahsulot ishlab chiqarish yoki xizm at k o ’rsatish bilan b o g ’liq oddiy 
ishchi-xodim lar bajaradigan ishlar);
47

---

•S 
xodim lar bilan axborotlar orasidagi m unosabatlardan kelib chiqadigan 
m asalalar (iqtisodchi, hisobchi, m uhandis - konstruktor, tahlilchi - m atcm atiklar va 
h.k. 
m utaxassislar va hujjatlar bilan ishlovchi texnik yoki ijrochi xodim lar 
bajaradigan ishlar);
■S 
xodim lar o ’rtasidagi m unosabatlar natijasida shakllanuvchi m asalalar 
(quyi boshqarish p o g ’onasi m enejerlari bajaradigan ishlar).
O ’zaro m unosabatlam i tashkil etish jarayonida m asalalar, vakolatlar 
yuqoridan quyiga qarab uzatiladi (taqsim lanadi). B unda m asala va vakolatning 
o ’zaro mos tushishiga alohida aham iyat berish zarur b o ’ladi. H ar bir m asalaning 
mos ravishdagi vakolat (tashkilot doirasidagi resurslardan foydalanishning 
cheklangan huquqi) bilan ta ’m inlanm asligi resurslarning ishlatilishiga va mos 
ravishda ishlarning bajarilm asligiga olib keladi. Bu tashkilot faoliyatining 
sam arasizligini keltirib chiqaradi.
Tashkilotda rejalar ishlab chiqilishi, m aqsadga m uvofiq tuzilm a sam arali 
axborot uzatish, yuqori darajada tashkil etish, zam onaviy jih o zlar o ’m atilishi, 
texnologiyalar b o ’lishi m um kin. A m m o tashkilot a ’zolari kerakli darajada 
ishlam asalar barcha im koniyatlar y o ’qqa chiqadi.
Kishi m ashina em as, uning ishi kerak b o ’lsa «ulash» m um kin b o ’lsin. X odim
sam arali boshqarilishi uchun uning tayyorligi, xohishi, ixlosi, k o ’rinishi, ra g ’bati, 
kayfiyati, hafsalasi, y a ’ni m oyilligi (m otivastiya) b o ’lishi kerak.