Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

4.2.H issadorlik jam iyatini boshqarish tarkibiy tuzilm asi, kuzatuv 
kengashi faoliyati.
A ksiyadorlik korxonalari (hissadorlik jam iyatlari)da kuzatuv kengashi, 
boshqarm a va aksionerlarning um um iy y ig ‘ilishi boshqaruv idorasi vazifasini 
bajaradi. U lam ing faoliyati 0 ‘zbekiston R espublikasining “A ksionerlik jam iyatlari 
va aksiyadorlar huquqini him oya qilish to ‘g ‘risida”gi qonuniga, shuningdek, 
boshqa huquqiy-m e’yoriy hujjatlarga, jum ladan, aksiyadorlik jam iyatining ichki 
tartib va qoidalariga asosan yuritiladi.
1998 yil 22 avgustda 0 ‘zbekiston Respublikasi V azirlar M ahkam asining 
“A ksiyadorlik jam iyatlarini boshqarish tizim ini takom illashtirishga doir chora- 
tadbirlari 
to ‘g ‘risida”gi qarori 
qabul 
qilinib, 
m azkur 
qaror 
aksiyadorlik 
jam iyatlarini 
boshqarishda 
aksiyadorlam ing 
faol 
qatnashishini 
ta ’minlash, 
aksiyadorlar um um iy y ig ‘ilishi va kuzatuv kengashining aham iyatini oshirish 
ham da ijro etuvchi organlam ing m as’uliyatini kuchaytirishga yo'naltirilgan 
choralam i belgilab berdi. X ususan, qaror bilan aksiyadorlik jam iyati boshqaruv 
organlari faoliyatini tartibga soluvchi m uhim nam unaviy jum ladan, quyidagi 
hujjatlar tasdiqlandi:
- A ksiyadorlam ing um um iy y ig ‘ilishi to ‘g ‘risidagi nam unaviy nizom;
-A k s iy a d o rlik jam iyatining K uzatuvchi kengashi to ‘g ‘risidagi nam unaviy 
nizom;
-A k s iy a d o rlik jam iyatining ijro etuvchi organi haqida nam unaviy nizom ;
-A k siy ad o rlik jam iyati ijro etuvchi organi rahbarini yollash to ‘g ‘risidagi 
nam unaviy m ehnat shartnom asi.
Shuningdek, m azkur qaror bilan D avlatga tegishli aksiyalar paketlarini 
■shonchli boshqam vga berish tartibi ham da D avlatning aksiyadorlik jam iyatlaridagi 
'shonchli vakili to ‘g ‘risida nizom tasdiqlandi. SHu tariqa, x o ‘ja lik jam iyatlarida
53

---

ishonchli boshqaruvchilar va davlatning ishonchli vakillari tizim i jo riy qilinishi, 
aksiyadorlik jam iyatlari ustav fondidagi davlat aksiya paketlarini boshqarish 
b o ‘yicha davlatning ishonchli vakillari va ishonchli boshqaruvchilam i tayinlash 
m exanizm i va ular faoliyatining asosiy yo'nalishlarini belgilab q o ‘yilishi ham
O 'zbekistonda korporativ boshqaruv tizim ini rivojlantirishga turtki berdi. Bunda 
davlat ulushi 25 foizdan oshgan aksiyadorlik jam iyatlari uchun jism oniy shaxs 
sifatidagi davlatning ishonchli vakillari tayinlandi ham da davlat ulushi 25 
foizgacha b o 'lg an aksiyadorlik jam iyatlari uchun aksiya paketlari ishonchli 
boshqaruvga yuridik ham da jism o n iy shaxslarga topshirildi.
A ksiyadorlam ing um um iy yigilishi - Jam iyatning yuqori boshqaruv organi 
hisoblanadi. Jam iyat har yili aksiyadorlam ing yillik (navbatdagi) um um iy 
yigilishini 
o'tkazishi 
shart. 
A ksiyadorlam ing yillik um um iy yigilishi yil 
tugaganidan keyin olti oydan kechiktirm ay o'tkaziladi. Jam iyat aksiyadorlarining 
navbatdagi (yillik) um um iy yigilishi xar yili odatda 10 iyunda o'tkaziladi.
A ksiyadorlam ing um um iy yigilishini o 'tk azish sanasi va tartibi, yigilish 
o 'tk azilish i haqida aksiyadorlarga xabar berish, aksiyadorlam ing um um iy 
yigilishini 
o 'tk azish g a 
tayyorgarlik 
vaqtida 
aksiyadorlarga 
beriladigan 
m atcriallam ing (axborotning) ro 'y x ati Jam iyatning kuzatuv kengashi tom onidan 
belgilanadi. A ksiyadorlam ing yillik um um iy yig'ilishidan tashqari o'tkaziladigan 
um um iy yigilishlar navbatdan tashqari yigilish hisoblanadi. A ksiyadorlam ing 
yillik um um iy y ig 'ilish id a Jam iyatning kuzatuv kengashini va taftishchisini saylash 
to 'g risid ag i m asalalar hal etiladi, shuningdek o 'rn atilg an tartibda Jam iyatning yillik 
hisoboti, kuzatuv kengashi va ijroiya organining Jam iyatni rivojlantirish 
strategiyasiga 
erishish 
b o 'y ich a 
ko'rilayotgan 
chora-tadbirlar 
to'grisidagi 
hisobotlari va boshqa hujjatlar k o 'rib chiqiladi.
A ksiyadorlik korxonasini boshqarishning tashkiliy tuzilm asida ta ’sischilar 
tarkibiga b o g 'liq b o 'lg a n -ta ’sischilar kengashi m uhim o 'rin egallaydi. M asalan, 
ochiq 
turdagi 
aksiyadorlik 
korxonalarida 
ta ’sischining 
eng 
kam
soni 
belgilanm agan, yopiq turdagi aksiyadorlik korxonalarida esa ta ’sischilam ing eng 
kam m iqdori uch kishi qilib belgilangan. Bundan tashqari ularning har biri 
aksiyador b o 'lish i shart.
T a ’sischilar aksiyadorlik korxonalari (jam iyatlari)ning rahbarini tayinlaydilar 
ham da bu rahbar keyinchalik aksiyadorlar nom idan ishlab chiqarish va x o 'jalik
faoliyati b o 'y ich a barcha xatti-harakatlam i bajaradi va buning uchun javobgar 
hisoblanadi. A ksiyadorlik korxonalari (jam iyatlari)ni boshqarishda kuzatuvchilar 
kengashi m uhim o 'rin tutadi. Jam iyat K uzatuv kengashi o 'z ishini qonunchilik, 
m azkur U stav va aksiyadorlar U m um iy y ig 'ilish i qarori bilan tasdiqlangan m azkur 
«K uzatuv kengashi to ‘g'risida»gi nizom asosida am alga oshiradi.Jam iyat K uzatuv 
kengashiining son 
tarkibi 
Jam iyat U stavida belgilab q o'yiladi. Jam iyatning

---

K u z a t u v k e n g a s h i J a m i y a t f a o l i y a t i g a u m u m i y r a h b a r l i k n i a m a l g a o s h i r a d i . K u z a t u v
k c n g a s h i q u y i d a g i h u q u q l a r g a e g a b o ‘l a d i :
* 
korxona faoliyatining ustuvor yo'nalishlarini belgilash;
* 
aksiyadorlam ing yillik va navbatdan tashqari um um iy yig'ilishlarini 
c h a q i r i s h ;
* 
aksiyadorlam ing um um iy y ig ‘ilishi kun tartibini tayyorlash;
* 
um um iy y ig ‘ilishda qatnashish huquqiga ega b o 'lg a n aksiyadorlar 
ro'yxatini tuzish;
* 
korxona (jam iyat) N izom iga q o 'sh im ch a va o 'zg artirish lar kiritish 
m asalasini kiritish;
* 
korxonaninng N izom jam g 'arm asin i e ’lon qilingan aksiyalar turi va 
m iqdoriga k o 'ra, aksiyalam ing nom inal qiym atini oshirish yordam ida ko'paytirish;
* 
obligatsiya va qim m atbaho q o g 'o zlam i joylashtirish;
* 
korxona m ulkining bozor qiym atini belgilash;
* 
ijroiya idorasi rahbari (direktor, boshqarm a raisi) va a ’zolarini tayinlash;
* 
jam iyat 
nom idan 
xodim lam i 
ishga 
yollash 
b o 'y ich a 
m ehnat 
shartnom alarini tuzish;
* 
ijroiya 
idorasiga 
to'lanuvchi 
m ukofot, 
rag'batlantirish 
va 
kom pensatsiyalar hajm ini belgilash;
* jam iyatning zahira va boshqa jam g 'arm alarid an foydalanish;
* 
aksiyadorlik 
korxonasi 
(jam iyati)ning 
sh o 'b a
bo'lim lari 
va 
vakolatxonalarini ochish;
* jam iy at N izom ida belgilangan, kuzatuv kengashi vakolatlari doirasiga 
kiritilgan boshqa m asalalam i hal qilish.
K uzatuv kengashi vakolatlari doirasiga kiritilgan vazifalarni yechish 
jam iyatning ijroiya idorasiga o'tkazilishi ijroiya idorasi a ’zolari kuzatuv kengashiga 
saylanishi m um kin emas. K uzatuv kengashi asosan saylov asosida tuziladi ham da 
saylov davom ida eng k o 'p ovoz olgan shaxs kengash a ’zoligiga nom zod 
hisoblanadi.
Jam iyatning m oliyaviy va x o 'jalik faoliyatini nazorat qilishda taftish hay'ati 
m uhim o 'rin egallaydi. U shbu x ay ’at a ’zolari um um iy y ig 'ilish tom onidan 
aksiyadorlar ham da korxonaning aksiyalarini sotib olm agan boshqa xodim lar 
orasidan saylanadi. X ay ’at boshqaruvning m oliyaviy-xo'jalik faoliyati nazoratini 
doim iy ravishda yoki um um iy y ig 'ilish , kuzatuv kengashi, korxona aksiyalarining 
10% dan k o 'p ro g 'ig a birgalikda egalik qiluvchi bir guruh aksiyadorlam ing, 
shuningdek, o 'z tashabbusi bilan am alga oshirishi mum kin. Taftish h a y ’atining 
xulosalari aksiyadorlik korxonasining yillik hisoboti va balansini tasdiqlashda katta 
aham iyatga ega.
55

---