Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

5 .2 . B o sh q a r u v x o d im la ri. B o sh q a r ish n in g z a m o n a v iy  
sh a k lla rid a n fo y d a la n ish
K o 'p ch ilik kom paniyalarda hukm ronlikni, huquq va javobgarlikni aniq 
taqsim lanishi ham da har xil saviyadagi boshqaruvni o 'zaro bir biriga b o'ysunishi 
o 'rin olgan. O liy, o 'rta va asosiy saviyadagi boshqaruvlar m avjud. Y aka xokim lik 
m ulkchiligiga ega kom paniyalarda m ulk egasi bir vaqtda oliy saviyadagi m enejer 
hisoblanadi.
O 'rta saviya-bular filial rahbarlari, b o 'lim boshliqlari. A sosiy saviya-kichik 
jam o alar va guruh rahbarlari kiradi. O liy saviya-prezident, vitseprezident, 
direktorlar m ajlisi, bu kom paniya boshqaruvining eng yuqori piram idasidir.
O 'rta saviyadagi rahbarlik tezkor rejalam i am alga oshirishda va ishlab 
chiqarishga jav o b g ar shaxsdir. A sosiy saviya - bu operatsion m enejm ent 
saviyasidir, u boshqaruvni quyi darajasi hisoblanadi. U nga ustalar, brigada 
boshliqlari va boshqaruvchilar kiradi. Ishlab chiqarishda asosiy texnik faoliyatni 
m enejer bajaradi va jav o b beradi. M enejer vazifasi-qobiliyatli odam larni izlab 
topish va ularni ijodiy m ehnat qilishlari uchun yaxshi va qulay sharoit yaratishdir. 
R ahbar san ’atining m a ’nosi xizm atchilam i harakatini tashkil qilish va to g ’ri y o 'lg a
boshlashdan iboratdir.
Jarayonni nazorat qilishda boshqaruvchiga q o 'y ilad ig an
asosiy talablar 
m ateriallam m g yaroqliligini rejalashtirm oq, quvvatni aniqlash ham da qilinishi 
kerak b o 'lg a n ishlam i rejalshtirish va sotishni tashkil etish.6
R ivojlangan davlatlarni m utaxassislar fikricha korxona va firm alarning 
m uvaffaqiyatli faoliyatining kaliti firma boshqaruvini sam arali tashkil qilishdadir, 
y a ’ni I.Firma b o sh lig ’ining harakati, 2.1shlovchilar xulqi, 3.Jamoaning ishlab 
chiqarish faoliyat, 4.Firma ishining natijasi.
Boshqaruv tizim i darajam a-daraja b o 'y su n ish qoidasi asosida qu'riladi.
M enejm entning tashkiliy m exanizm iga boshqaruvni vazifalari va tashkiliy 
tarkibi, boshqaruv xodim lari, boshqaruv qarorlari, boshqaruv texnikasi va 
texnologiyasi, boshqaruv m ehnatini ilm iy asosida tashkil qilish, boshqaruvni 
huquqiy asosi va sam aradorligini om illari kiradi.
M enejm ent o 'z in in g izlanish usullari m ajm uasiga va boshqaruv tashkilotiga
ega.
Q uyidagi iqtisodni boshqarish usullarini keltirish m um kin:
l.T izim usuli-bu boshqaruv m uam m olarini yechishda ishlatiladi.
2.1zlanishni kom pleks usuli-bu boshqa bir xil xodisalarni o 'rg an u v ch i fanlar 
bilan uzviy b o g ’liqlikda olib borilishi.
3.Tarkibiy usul-bu m urakkab hodisalam i tarkibiy b o 'lak larg a ajratishdan 
iborat.
l'
Pro d u ctio n M an ag em en t I .P ro cess p lan n in g and o p e ra tio n s sched u lin g. Pagc3
78

---

4.V aziyatli yondashish usuli-bu boshqarish faoliyatini m aqbul usullarini ichki 
va tashqi sharoitga qarab belgilash.
5.Integratsion yondashish-bu tizim li, tarkibiy, vaziyatli usullardan kelib 
chiqqan holda o'rganish.
6.M odellashtirish usuli-bu usul tizim li yondashish bilan b o g ’liq.
7.Iqtisodiy-m atem atik usul-eng optim al variant asosida boshqarish usuli, y a ’ni 
EX M lardan foydalangan holda.
8.K uzatish usuli- bu kuzatish va boshqaruvni hakikiy am aliyotini m a ’lum 
tashkilotda belgilangan vaqt oraligida o 'rganish.
9.E kspcrim ent (tajriba) usuli.
M enejm entda 
boshqarish 
usuli 
boshqariladigan 
o b ’yektivlarga 
ta ’sir 
k o 'rsatish usuli, ijtim oiy xarakterdagi ta ’lim iy m unosabatlar y ig ’indisi, x o 'ja lik va 
uning b o ’linm alari m iqyosida optim al natijalarga erishish uchun eng qulay 
sharoitlar yaratib berishdan iborat bo'ladi.