Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

N a z o ra t sa v o lla ri:
1. Ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish tam oyillari nim adan iborat?
2. Ishlab chiqarishda jarayonlam ing proporsionalligi qanday tavsiflanadi?
3. Ishlab chiqarishda jarayonlam ing uzluksizligi nim ani bildiradi?
4. Jarayonlam ing ritm iyligi tam oyili nim a uchun q o ila n ila d i?
5. Jarayonlam ing to ‘g ‘ri aniqlilik tam oyili qaysi jarayonlarga xos?
6. Ishlab chiqarish davri nim a?
7. Ishlab chiqarish davri davom iyligini qisqartirish y o ’llari nim alardan iborat?
8. Ish davri nim a?
9. Ish davri koeffitsienti nim ani bildiradi?
8 .IS H L A B C H IQ A R IS H N I N G T A S H K I L IY T U R L A R I V A U L A R
T A V S IF I
8.1. 
Ishlab chiqarish turining tavsifi va ishlab chiqarishni tashkil qilish 
metodlari.
8.2,O qim li-potok asosida ishlab chiqarishning m ohiyati. Potok ch izig ’i va 
uning elem entlari.
8.3. Potok chiziqlarining guruhlanishi. U zlukli va u zluksiz potok.
8.4.Potokni 
tashkil 
qilish 
va 
hisoblash, 
Potok 
ishlab 
chiqarish 
sam aradorligi.
8.5. A vtom atlashtirilgan potok chiziqlari, sexlari va korxonalari.
T a y a n c h ib o r a la r : 
Y agona ishlab chiqarish, seriyali ishlab chiqarish, 
om m aviy ishlab chiqarish, ishlab chiqarishni yagona tashkil qilish m etodlari, potok 
uslubi, oddiy va m urakkab potok ch izig ’i, potok ch izig ’i, potok ritmi, yetakchi- 
bosh m ashina, potok ishlab chiqarish topshirig’i, m ehnat predm etiga ishlov berish 
davom iyligi, uzlukli potok, uzluksiz potok, m ashinalar unum dorligi um um iy 
m uvofiqlik koeffitsienti.

---

8 .1 . Ish la b ch iq a r ish tu r in in g ta v sifi va ish la h c h iq a r is h n i ta sh k il q ilish
m e to d la ri.
Ixtisoslashish darajasiga, ishlab chiqarilayotgan m ahsulotlari turlari va 
m iqdoriga qarab ishlab chiqarishning turlari aniqlaniladi.
Ishlab chiqarish turlari-doim iy nom enklatura asosida m ahsulot ishlab 
c h i q a r i s h ,
ishlab chiqarishni tashkil qilish elem entlari va om illari birliginining 
x u s u s i y a t l a r i
va tashkiliy - texnik, iqtisodiy tavsiflarining y ig ’indisidir.
Ishlab chiqarish turlari quyidagilarga b o ’linadi:
9-ehizm a. Ish lah c h iq a rish tu r la ri
Y agona(yakka) ishlab chiqarish-m ehnat jarayonining tuzilishi, o ’zining 
beqarorligi bilan tavsiflanib, bu ishlab chiqarish turida korxonaning asosiy ishlab 
chiqarish ish jo y larid a bajarilayotgan jaray o n lar b ir m ahsulot tayyor b o ’lgandan 
so ’ng 2-m ahsulot uchun o ’zgaradi, yana yangi m ehnat jarayoni boshlanadi, 
m ahsulot m a’lum bir m iqdorda ishlab chiqariladi yoki faqat bir m arta ishlab 
chiqariladi, ayrim paytda m a ’lum buyurtm a asosida 
ishlab chiqariladi. Y akka 
ishlab chiqarish sharoitida ish joylari o ’ziga doim iy biriktirilgan operatsiyalarga 
ega em as, ular turli xil operatsiyalar bilan yuklanadilar. Y akka ishlab chiqarish 
korxonalariga yangi turdagi jih o zlar ishlab chiqaruvchi yukori tajribali korxonalar 
kiritiladi.
O ziq-ovqat sanoati korxonalarida ishlab chiqarishning bunday turini ilmiy- 
ishlab chiqarish birlashm alarida yoki korxonalam ing yordam chi ishlab chiqarishi 
(rem ont, m exanika xonalari)da kuzatish m um kin. M ahsulot ishlab chiqarish 
nom enklaturasining xilm a-xilligi bir necha operatsiyalam i bajaruvchi universal 
jih o zlar va m ashinalarni q o ’llashni talab qiladi. A sosiy ishlab chiqarishdagi alohida 
ish jo y larid a bajariladigan operatsiyalam ing m azm uni har biri birlik m ahsulot 
ishlab chiqarilgandan keyin o ’zgaraveradi. M axsus jih o zlam in g m a ’lum m iqdorda 
q o ’llanilishi jo n li m ehnat sarfini oshirishga olib kelib, past m ehnat unum dorligiga 
ega b o ’lishga sabab b o ’ladi. B u yerda m ehnat predm etlarining ketm a-ket harakat 
turi q o ’llaniladi, asosiy ishlab chiqarishni uzluksiz ishlab chiqarish potoki asosida
101

---

tashkil qilishning im koni b o ’lm aydi, bu yerda ju d a yuqori m alakali ishchilar 
ishlashi kerak.
Seriyali ishlab chiqarish - bu ishlab chiqarish shaklida m a ’lum vaqt o ralig ’ida 
b ir xil m ahsulotlam ing seriyalarini tayyorlash takrorlanadi. Seriyali ishlab chiqarish 
jarayonlarida ish joylari aniq ketm a-ketlikda bajariladigan bir necha operatsiyalar 
bilan biriktiriladi.
M ahsulot nom enklaturasi xilm a-xilligi va ishlab chiqarish hajm iga b o g ’liq 
holda seriyali ishlab chiqarish m ayda seriyali, o ’rta seriyali va yirik seriyali ishlab 
chiqarishga b o ’linadi.
Kam m iqdorda m ahsulot ishlab chiqarish uchun m ayda seriyali ishlab 
chiqarish tashkil qilinadi. B unda m ahsulot nom enklaturasi har xil b o ’ladi. Y irik 
seriyali ishlab chiqarish k o ’p m iqdorda kam nom enklaturali m ahsulot ishlab 
chiqarish bilan farqlanadi, shuningdek om m aviy ishlab chiqarishdan ham
farqlanadi. Bu o ’rta seriyali ishlab chiqarish oraliq tur hisoblanib, ham m ayda 
ishlab chiqarish ham yirik ishlab chiqarish xususiyatlarini o ’z ichiga oladi.
Seriyali ishlab chiqarish uchun m ehnat jarayonlam ing takrorlanishi xos b o ’lib, 
uning strukturasi barqarordir. Y uqori unum dorli jih o zlam i q o ’llash im koniyati va 
ishlam ing ixtisoslashganligi jonli m ehnat sarfini deyarli kam aytiradi va ishlab 
chiqarish jarayoni davom iyligini qisqartiradi. M ahsulot partiyalarini ishlab 
chiqarishga kirgizish va aniq takrorlanadigan vaqt oralig’ida tayyorlash potok 
asosida ishlab chiqarishni tashkil qilishni taqozo etadi. K o ’p nom enklaturali 
m ahsulot ishlab chiqaruvchi oziq-ovqat korxonalari uchun seriyali ishlab chiqarish 
turi xosdir.
U larga quyidagilar kiradi: qandolat, non, m akaron, vino, m argarin, pivo va 
alkogolsiz m ahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar. Bu korxonalarda sm ena yoki 
sutka davom ida potok chiziqlarining m ahsulot ishlab chiqarish uchun rastional 
ixtisoslashuvi zarurdir.
Seriyali ishlab chiqarish turining yakka ishlab chiqarish turiga nisbatan 
afzalligi shundaki, seriyali ishlab chiqarish ish joylarining ixtisoslashuvi va chuqur 
m ehnat taqsim otiga ega, bu yerda jihozlardan foydalanish darajasi yaxshi, m ehnat 
unum dorligi yuqori y a ’ni ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish sam aralidir.
O m m aviy ishlab chiqarish - m ehnat jarayonining davom iyligi va uning 
m urakkabligi bilan farq qiladi. Bu yerda bir xil m ahsulot tayyorlashda har bir ish 
joyida, har ish kunida bir xil m ehnat jarayoni takrorlanadi.
O m m aviy ishlab chiqarish m asalan, faqat b u g ’doy unidan tayyorlangan non, 
yoki faqat jav d ar unidan tayyorlangan non ishlab chiqarishga ixtisoslashgan 
korxonalar, qand-shakar yoki qand-rafinad ishlab chiqarishga ixtisoslashgan 
korxonalar uchun xarakterlidir. Bu ishlab chiqarishda m exanizatsiyalashgan va 
avtom atlashgan operatsiyalar hissasi k o ’pdir. O m m aviy ishlab chiqarish turida
102

---

m ehnat predm etlarining parallel harakati q o ’llaniladi, bu ishlab chiqarish davri 
davom iyligini qisqartiradi.