Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

j n n o v a t s i o n
m arketing yondashuvi sifatida korxonalam ing sam arali integratsion 
o ' s i s h i g a
imkon bem vchi asosiy y o ‘nalish hisoblanadi. K eyingi yillar davom ida bu 
b o r a d a g i
tadqiqotlar olib borish kengaym oqda va klasterlam i shakllantirish, 
u la r n i n g
iqtisodiy 
rivojlanishga 
ta ’sirini 
aniqlashga 
qaratilgan 
bir 
qator 
yo ‘nalishlarda ilm iy tadqiqotlaram alga oshirilm oqda.
K lasterlarni tashkil etishga qaratilgan faoliyatni am alga oshirish m urakkab 
jarayon b o 'lib , unga k o ‘p xarajat talab etiladi. K lasterlash natijalari uning tarkibida 
faoliyat yurituvchi korxonalam ing o 'z a ro integratsiyasi asosida ham da jo riy etilgan 
innovatsion xizm atlardan um um iy foydalanilishi to 'q im ach ilik sanoatida ishlab 
chiqarish va m ahsulotlar sotilishining rivojlanishiga, eksport im koniyatlarini 
kengayishiga, innovatsion faoliyatning rivojlanishiga, um um an olganda sinergiya 
sam arasiga erishiladi.
Iqtisodiy nuqtai nazardan klastem ing sinergiya sam arasi uning tarkibiga 
kiruvchi ikki va undan ortiq korxonalar ham da ularga innovatsion xizm at 
ko'rsatuvchilam ing o 'z a ro
m unosabatlari 
natijasida olinadigan 
qo'shim cha 
sam aradir. Boshqacha aytganda, klasterda faoliyat yurituvchi korxonalam ing 
um um iy harakatlar natijasidan olingan sam ara har bir korxonaning alohida olingan 
iqtisodiy sam arasi yig'indisidan yuqori bo'ladi.
Ilm iy adabiyotlarda sinergiyaning turli ko'rinishlari m avjud b o 'lib , ular 
quyidagilar:
- savdo sin erg iy asi- turli xil m ahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalam ing 
m a’lum sotish tarm o g 'id an foydalanishi, sotishning m arkazlashtirilgan tizim ini 
shakllantirishi, um um iy om borlam i tashkil etishi natijasida sotish xarajatlarini 
qisqarishi natijalaridan olinadigan sam aradir;
- operativ sinergiya - ishlab chiqarish korxonalarida asosiy va aylanm a 
m ablag'lardan, ishchi kuchidan m aqsadli va ham korlikda foydalanish natijalaridan 
olinadigan q o 'sh im ch a sam aradir;
- investitsiya sinergiyasi - ishlab chiqarish quvvatlaridan ham korlikda 
foydalanish, um um iy resurs zahiralarini shakllantirish, boshqaruv va ilmiy 
ishlanm alarga y o 'n altirilg an m aqsadlardan ham korlikda foydalanish natijasidan 
olinadigan q o 'sh im ch a sam aradir;
- m enejm ent sinergiyasi - yangi m ahsulotlarni yaratish, yangi sanoat 
tarm oqlariga kirib borish b o 'y ich a boshqaruv jarayonlarini m aqsadli tashkil 
etishdan olinadigan qo 'sh im ch a sam aradir;
- fiinksional sinergiya - korxonalam ing ishlab chiqarish zanjiridagi o 'z a ro
integratsiyasi asosida yuzaga keluvchi sinergiya sam arasini o 'z id a ifodalaydi, y a ’ni 
ishlab chiqarish xarajatlarini qisqartirish m aqsadlarida korxonalam ing yagona
123

---

m ahsulot ishlab chiqarish uchun integratsiyasi asosida xarajatlar qisqaradi va 
sincrgiya sam arasi kuzatiladi.
- m oliyaviy sinergiya - m oliyaviy m anbalardan foydalanish, o ‘zaro 
ham korlikda m oliyaviy im koniyatlarini oshirish orqali m oliyaviy k o 'm ak olish, 
soliq im tiyozlari va m aqsadli kreditlam i olish natijalaridan olinadigan qo'shim cha 
sam aradir;
- axborot sinergiyasi - korxonalam ing m a ’lum b ozor axborotlarini o'zaro 
ham korlikda o'zlashtirish natijalaridan olinadigan q o 'sh im ch a sam aradir.
U m um an olganda, sinergiya sam arasi - klasterda faoliyat yurituvchilam ing 
sam arali integratsiyasi natijalaridan olinadigan bilvosita sam arasini ifodalaydi, 
y a ’ni um um iy boshqaruv, tadqiqot va qayta ishlash, m arketing va operatsion 
faoliyat b o 'y ich a sam arali integratsiya natijasining sam arasidir.
T o 'q im ach ilik
korxonalarida 
m ahsulot, 
texnologiya 
va 
m arketing 
innovatsiyalarini shakllantirish uchun ularga m oliyaviy m anbalar, m alakali ishchi 
kuchi ham da yuqori texnologiyalar bilan jihozlangan laboratoriyalar kerak va ulam i 
kichik korxonalarda barchasini jam lash im koniyatlari m avjud emas. O 'z navbatida, 
yakuniy m ahsulot tayyorlash uchun korxonalam ing klasterda birlashishi esa keltirib 
o 'tilg a n
im koniyatlam i 
ta ’m inlaydi 
va 
klasterda 
ishtirokchi 
korxonalarga 
innovatsiyalam i yoyilib ketishi orqali sinergiya sam arasi kuzatiladi.