Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

K a s h f i y o t  
tufayli m oddiy dunyoning ilgari insoniyatga m a’lum b o 'lm ag an o b ’yektiv 
qonuniyatlari, xossalari va hodisalari m a ’lum b o 'lad i. K ashfiyot insoniyatning
154

---

bilish jarayoni darajasini tubdan o ‘zgartiradi. K ashfiyot fan-texnika inqilobining 
a s o s in i 
tashkil etadi, fan va texnika taraqqiyotiga tubdan yangi y o 'n alish lam i baxsh 
e ta d i. 
Inson bosib o 'tg a n tarixiy jaray o n d a ju d a k o ‘p kashfiyotlar qilindi. K ashfiyot 
bilan ixtironi bir-biridan farqlay bilish kerak. K ashfiyot natijasida m uayyan 
qonuniyatlar yaratiladi, ixtiro natijasida esa m uhim yangiliklar yaratilishi m um kin. 
Mac, A rxim edning suv chiqarish vinti o ‘ta yangilik b o is a ham u ixtiro hisoblanadi,
I , 
N yutonning butun olam tortishish qonuni esa olam shum ul kashfiyot dir. H atto 
ic h k i 
yonuv dvigatelining yaratilishi ham ixtiro, lekin N .K opem ikning Y em ing o ‘z 
o ‘q i 
atrofida va sayyoralar (shu jum ladan, Y er)ning Q uyosh atrofida aylanishi 
to 'g 'risid ag i g ‘oyasi — olam shum ul K. A vtom obil v a sam olyotning yaratilishini 
ham ilmga, tabiat qonuniyatlariga asoslangan ixtiro deyish m um kin. Lekin G alileo 
G alileyning qushlam ing uchishiga taqlid qilib sam olyotning uchish chizm asini 
yaratishi kashfiyot hisoblanadi. Beruniy, Ibn Sto, U lu g 'b ek yaratgan qonuniyatlar 
ham kashfiyotlar jum lasiga kiritiladi.
H ar qanday ixtiro ham kashfiyot b o ‘la olm aydi, lekin ixtiro kashfiyotga 
suyangan holda qilinadi. A tom va vodorod bom balarining k a sh f qilinishini 
kashfiyot jum lasiga kiritish m um kin, biroq, raketalarni yasash ixtiro hisoblanadi.
K ashfiyot ham , ixtiro ham qonunchilikda m uhofazalanadi. Ilm iy kashfiyotlar 
va ixtirolam i ro 'y x atg a olish, m ualliflik huquqini qonunlarda m ustahkam lab 
qo'yish davlat tizim i m avjud. 0 ‘zbekistonda kashfiyot va ixtirolam i m uhofazalash 
ishlari bilan 0 ‘zR D avlat patent idorasi sh u g ‘ullanadi.
V azirlar M ahkam asining 1992-yil 28-dekabrdagi 0 ‘zbekiston respublikasida 
ixtirochilik 
va ratsionalizatorlik 
faoliyatini 
rivojlantirish 
to ‘g ‘risida 
596- 
son qaroriga asosan R espublika oldida turgan ijtim oiy-iqtisodiy m asalalam i hal 
etishda novatorlikning m uhim aham iyatini e ’tiborga olib ham da ixtirochilar va 
ratsionalizatorlam ing ijodiy im koniyatlaridan to ia r o q foydalanish m aqsadida 
0 ‘zbekiston 
R espublikasida 
ratsionalizatorlik 
faoliyati 
to ‘g ‘risidagi 
N izom tasdiqlandi.V azirliklar, idoralar, konsem lar, tashkilotlar va korxonalar 
ratsionalizatorlik sohasidagi m e ’yoriy hujjatlam i ratsionalizatorlik faoliyati 
to 'g 'risid a g i N izom ga m uvofiqlashtirildi.Ixtirochilar 
va 
ratsionalizatorlam ing 
m e’yoriy-uslubiy va tashkiliy ta ’m inlanishini nazorat qilish 
va ularning 
m anfaatlarini 
him oya 
qilish 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi 
Ixtirochilar 
va 
ratsionalizatorlar jam iyatiga yuklatildi. O 'zb ek isto n R espublikasining barcha 
korxonalari, birlashm alari, tashkilotlari va m uassasalari, m ulkchilik shakli va 
x o 'jalik yuritish shaklidan q a t’i nazar, 1993-yil 1-yanvardan boshlab O 'zbekiston 
Respublikasi m ulki b o 'lg a n ratsionalizatorlik takliflari va ixtirolam i foydalanishdan 
hosil b o 'lg a n tejashning 
1 
foizi m iqdorida O 'zb ek isto n Ixtirochilar va 
fatsionalizatorlar jam iyati foydasiga m ablag' ajratishlari k o ’rib chiqildi.
155

---

R atsionalizatorlik faoliyati to 'g 'ris id a N izom ga asosan ta k lif berilgan 
korxona uchun yangi va foydali b o 'lg an buyum konstruksiyasini, ishlab chiqarish 
texnologiyasini, m aterial (m odda) tarkibini yaratish yoki o 'zgartirishni nazarda 
tutadigan texnik yechim , shuningdek, korxona uchun yangi b o 'lg an va m ehnat, 
xom ashyo, y o q ilg 'i-en e rg etik a va boshqa m oddiy yoki m oliyaviy m anbalarni 
tejaydigan 
tashkiliy 
yechim lar