Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

S an oat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish fa n in in g predm eti
deganda korxonalarni ishlab chiqarish - xo 'jalik fa o liy a ti sharoitida iqtisodiy 
qonunlarning harakati va nam oyon bo 'lish shakllari va eng kam mehnat, 
m oddiy va та 'naviy harakatlar bilan eng y a x sh i natijalarga erishishini 
ta m inlovchi y u q o ri sam arali ish usullari ishlab chiqish tushuniladi.
«Sanoat korxonalarida ishlab 
chiqarishni tashkil etish»fani ham xuddi 
boshqa fanlar kabi bir jo y d a tunnaydi. 0 ‘zining taraqqiyotining har bir bosqichida 
fan rivojlanish qonuniyatini o ‘rganish va korxonaning takom illashtirish shartlari 
ham da ulam ing ishini yaxshilash y o 'n alish lam i belgilashga intiladi.
«Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish» fanining o b ’yekti bu 
ishlab chiqarish sanoat korxonasidir. «K orxona» atam asining eng oxirgi ta ’rifi 
« 0 ‘zbekiston 
R espublikasida 
korxonalar 
to ‘g ‘risida»gi 
qonunida 
ifoda 
etilgan.U nda xususan shunday deyilgan:
H uquqiy shaxs huquqiga ega bo ’Igan, m ulkchilik huquqi y o k i xo ja lik n i 
t o 'la yuritish huquqi b o ’y ic h a o ’zig a qarashli m ol-m ulkdan fo yd a la n ish 
asosida m ahsulot ishlab chiqaradigan va sotadigan y o k i m ahsulotni ayira 
boshlagan , ishlarni bajaradigan, x t m a t ko'rsatadigan, bellashuv ham da 
m ulkchilikning 
barcha 
shakllari 
teng 
huquqligi sharoitida 
am aldagi 
qonunlarga m uvofiq о z fa o liy a tin i ro ’yob g a chiqaradigan m ustaqil xo ja lik  
yu ritu vch i sub 'ekt korxona hisoblanadi.
K orxona 
o 'z
faoliyatini 
m aqsadlarini 
ro 'y o b g a 
chiqarishga 
ishlab 
chiqarilayotgan m ahsuloti, bajarilayotgan ishlari yoki ko'rsatayotgan xizm atlariga 
b o 'lg an ehtiyojlarini qanoatlantirish ham da ana shu asosda m ehnat jam oasi 
a ’zolarining iqtisodiy va ijtim oiy m anfaatlarining ham da korxona m ol-m ulki 
egasining m anfaatlarini ta ’m inlash y o 'li bilan erishadi. K orxona o 'z asosiy 
faoliyatini o 'zin in g U stavida k o 'z d a tutilgan m aqsadlar va vazifalarga m uvofiq 
ravishda am alga oshiradi. K orxona U stavi esa respublika qonun va qoidalariga 
asoslanadi.
11

---

K orxona faoliyatini ilm iy asosda oqilona tashkil etish va boshqarish uchun, 
ayniqsa bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlash uchun um um iy iqtisodiy qonunlam i 
chuqur bilish, barcha qonun qoidalardan unum li foydalanish, ishlab chiqarishni 
tashkil etish va boshqarishning hozirgi zam on usullaridan keng foydalanish zarur.
«Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish»fani boshqa fanlar kabi 
yagona ilm iy uslub - dialektik uslubga asoslanadi. X o 'jalik ishlab chiqarish 
faoliyatining barcha b o ‘g ‘inlari bir-biriga b o g 'liq ravishda o ‘zgaradi va rivojlanadi, 
bunda yangi, progressiv hodisalar eskilari bilan kurash sifatida yuzaga keladi. 
B ilishning dialektik uslubi fikr yuritish va nam una uslubini o ‘z ichiga oladi.
Ilm yoki fanning m etodologiyasi deyilganda uni bilish v a o 'rganish 
faoliyatining shakllari va usullari tushuniladi. Shu fan b o ‘yicha m asalani o 'rtag a 
tashlash, tadqiqot m avzuini va ilm iy nazariyani shakllantirish, shuningdek, 
aniqlangan natijaning xaqiqiyligi, y a ’ni o 'rganilayotgan o b ’yekt m uvofiqligi 
jihatidan 
tekshirish 
m etodologiyasini q o 'llashining 
- eng m uhim tom oni 
hisoblanadi. D em ak, m etodologiya - bu tadqiqot yoki bilish, anglash y o ii , 
voqealikni am aliy yoki nazariy o 'zlash tirish usullarining m ajm uasidir.
«Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish» fanining m etodologik 
asosini dialektika bilim ining um um iy nazariyasi tashkil etadi.
D ialektika usuli m uam m olar o'rganilayotganda om illar va shart sharoitlam ing 
nam oyon boMishi va yuz berish ziddiyatlarga, qaram a-qarshiliklarga boy ekanligini 
inobatga olishni taqozo etadi.
Tabiat, jam iy at va tafakkur taraqqiyotining eng um um iy qonunlari haqidagi 
ta ’lim otga, y a ’ni 
d ia le k tik a g a
m u ro jaat 
etiladi. 
D ialek tik a p re d m e t va 
h o d isalarg a har tom ondan, ulam ing qaram a-qarshiligida, harakat va rivojlanishida, 
m uayyan tarixiy sharoitlarda va ijtim oiy am aliyot bilan b o g ii q ravishda qaraydi.
D ialektika — tabiat, jam iy at, tafakkur taraqqiyotining eng m uhim
q o n u n lari h aq id ag i fan b o ‘lib, u b ir v aq td a m antiq (logika), tafak k u r, b ilis h
q o n u n la ri h a m d ir. O b ’y e k tiv d ia le k tik a (ta s h q i o la m n in g r iv o jla n is h i) b ila n
s u b ’y e k tiv
d ia le k tik a
(b ilis h , 
ta f a k k u rn in g
rivojlanishi) 
qonunlari 
um um iylikda o 'rg an ad i. U lam ing shakllanish tam oyillari quyidagicha:
— miqdoriy va sifat o'zgarishlarini o'zaro qanday qilib o'tish qonuni;
— birlik va qarama-qarshilik kurash qonuni;
- inkomi-inkor qilish qonuni.
Bu qonunlar «ketm a-ketlik b o 'y ich a» am al qilm asdan, bir vaqtning o ‘zida 
ta ’sir q ila d i. U la rd a n
f o y d a la n is h d a
u la rn i 
s h a k lla n is h
b o 'y ic h a
ta m o y illa r in i bilish va u n u tm aslik m uhim . U lar quyidagilar:
-
haqiqatda 
am al qilayotgan voqea-hodisalar, m unosabatlar, 
ja ra y o n la r v a boshqa predm etlam i qarashning xolislik tam oyili;
12

---

-
predm etlar, hod isalam in g um um iy aloqadorlik va o ‘zaro 
b o g 'liq lik tam oyillari;
-
rivojlanish tam oyili.
U shbu uchta dialektikaning asosiy qonunlari 
har 
qanday harakat, 
rivojlanishning 
eng 
m uhim
b c lg ila rin i 
o c h ib
berad i. 
B irin ch i 
qonun 
rivojlanishni qaysi tartibda bajarish kerakligini ifodalasa, ikkinchisi - nim a 
sababdan, qanday ichki kuch ta ’siridan u sodir b o 'lad i, uchinchisi - 
qaysi 
y o 'n alish g a qarab rivojlanadi, uning a n ’analari qanday.
Dialektika qonunlari, kategoriyalari esa haqiqatni o 'rganish va bilishda 
dialektika usulini m azm uni ham da talablaridir.
D ialek tik a 
ta b ia t, 
ja m iy a t 
v a 
ta fa k k u r 
ta ra q q iy o tin in g
u m um iy 
qonuniyatlari to ‘g ‘risidagi, abadiy harakat qiladigan, o 'zg arib turadigan tabiat va 
jam iyat hodisalarini, ulardagi ziddiyatlar, qaram a-qarshiliklar kurashi, eskilik bilan 
yangilik o'rtasid ag i kurashni ochish y o i i bilan bilishning ilm iy usuli.